कोभिड-१९ महामारीले मानव जीवनमा धेरै परिवर्तन ल्याएको छ। र, यो अनिश्चिततासंग, दैनिक दिनचर्या, आर्थिक दवाब र सामाजिक अलगाव परिवर्तन भएका छन्। कोभिड महामारीको दौरानमा तनाव, चिन्ता र शोक महसुस हुनु स्वभाविक र प्राकृतिक हो I कोभिड-१९ जस्ता महामारीमा भाइरसबाट संक्रमित हुने डरले हाम्रो दैनिक जीवनमा उल्लेखनीय परिवर्तनहरू ल्याएको छ। किनकि हाम्रो चालचलन भाइरसको फैलावटलाई कम गर्ने र कम गर्ने प्रयासहरूको समर्थनमा प्रतिबन्धित छ। कोभिडि-१९ भएका व्यक्तिहरूका लागि क्वारेन्टिन र अस्पतालमा बस्दा उनीहरूको परिवार वा प्रियजनहरूसँग सम्पर्कको अभावले मनोवैज्ञानिक अस्थिरता उत्पन्न गर्दछ। पोस्ट-ट्रामाटिक लक्षणहरू यो रोगबाट निको भैसकेको निकै समय पछि पनि देख्न सकिन्छ I
घरबाट काम गर्ने (भर्चुअल अफिस) अस्थायी बेरोजगारी, बच्चाहरूको घर-शिक्षा (भर्चुअल क्लास) र परिवारका अन्य सदस्यहरू, साथीहरू र सहकर्मीहरूसँग सम्पर्कको अभावका नयाँ वास्तविकताहरूको सामना गर्नुपर्दा, हामीले हाम्रो मानसिक, साथसाथै हाम्रो शारीरिक, स्वास्थ्यको पनि हेरचाह गर्नु महत्त्वपूर्ण छ। स्वस्थ तरीकाले तनावको सामना गर्न सिक्दा तपाईं, तपाईंको ख्याल गर्ने मानिसहरू र तपाईंको वरपरका मानिसहरू प्रभावित हुन्छन्I
आफैमा ध्यान केन्द्रित गर्दै त्यो समय उपलब्धिमुलक बनाउने विधिहरू पत्ता लगाउनु मानसिक स्वास्थ्यको ख्याल राख्ने एक उत्तम तरिका हो।
• यदि कोरोनाभाइरसले चिन्ता र डर उत्पन्न गराएको छ भने अरूलाई बाँड्ने प्रयास गर्नुहोस्, जसले डरलाई शान्त पार्छ, र पर्याप्त निद्रा प्राप्त गरेर, नियमित व्यायाम गरेर र विभिन्न विश्राम विधिहरू प्रयोग गरेर आत्म जागरूकता बढाउने प्रयास गर्नुहोस्।
• नियमित शारीरिक गतिविधि र व्यायामले चिन्ता कम गर्न र तनाव मुक्त हुन गर्न मद्दत गर्दछ।
• राम्रो सन्तुलित आहार खानुहोस् । सकभर आमा हजुरआमाहरुले जानेका परम्परागत पौष्टिक् खानेकुरा पकाउन सिक्नुहोस् । यसले गर्दा जंक फूड खाने बानी पनि बदल्छ् भने पारिवारिक वातावरण पनि सुन्दर बन्छ । धेरै जङ्क फुड खानाले स्वस्थलाई फाइदा गर्दैन । क्याफिन सीमित गर्नुहोस् किनकि यसले तनाव र चिन्तालाई बढावा दिन सक्छ।
• सुर्ती, रक्सी र लागुपदार्थहरू त्याग्नुहोस्। यदि तपाईं धुम्रपान गर्नुहुन्छ भने तपाईं फोक्सो रोगको उच्च जोखिममा हुनुहुन्छ। किनभने कोभिड-१९ ले फोक्सोलाई असर गर्दछ, तपाईंको जोखिम अझ बढी बढ्छ। रक्सीको प्रयोगले समस्यालाई अझ नराम्रो बनाउँदछ र तपाइँको प्रतिरोध गर्ने शक्ति कम गर्न सक्छ।
• जबसम्म तपाईंको चिकित्सकले तपाईंको लागि औषधिहरू सिफारिस गर्दैन, जथाभाबी औषधि सेवन गर्नबाट जोगिनुहोस्।
• सामाजिक सन्जालको प्रयोग सीमित गर्नुहोस्। आधिकारिक मिडियाका सूचनाहरुको मात्रै उपयोग गर्नुस्। सबै प्रकारका मिडियाबाट सुनिने अन्धाधुन्ध होडबाजीका समाचारहरूले रोगको बारेमा डर बढाउन सक्छ। यसले तपाईंलाई अफवाहहरू र गलत जानकारी दिन सक्छ। पढ्न, सुन्न वा अन्य समाचारहरू पनि सीमित गर्नुहोस्, तर अन्तरराष्ट्रिय राष्ट्रिय र स्थानीय सूचनाहरुबाट अद्यावधिक रहनुहोस्।
• आफ्नै लागि समय छुट्याउनुहोस्। केही मिनेट शान्त भएर बस्दा पनि स्फूर्तिदायी हुन सक्छ र तपाईंको दिमागलाई शान्त पार्न र चिन्ता कम गर्न मद्दत गर्दछ। लामो र गहिरो सास फेर्ने, योग वा ध्यान जस्ता अभ्यासबाट फाइदा लिन लिनुस् ।
घरका बालबालिका र जेष्ठ नागरिकहरु सङ्ग बढी भन्दा बढी कुरा गर्नुस्, अनुभव शेयर गर्नुस्, हास्नुस् खेल्नुस् ।
• “दुख बाड्दा आधा हुन्छ, सुख बाड्दा दुई गुना” यो समयमा हामी आफ्नो साथी वा प्रियजन संग प्रत्यक्ष भेट्न त सक्दैनौं तर आज भर्चुअल विश्वले हामीलाई थुप्रै प्रविधी उपहार दिएको छ जसको सहायताले फोन कल वा भिडियो कुराकानीबाट आफ्ना दु:ख सुख साट्न साट्नुस् ।
“न जन्मनु तपाईंको हातमा थियो न मृत्युफ तपाईंको हातमा छ् “ यो त एउटा समयमा निश्चित थियो र छ । तर जीवनलाई सुन्दर, सुखी र सकृय बनाउनु ९९ प्रतिशत तपाईंको हातमा छ । चिकित्सा विज्ञानले पनि तपाईंभित्रको मनोबल स्वयम् एउटा औषधि हो भन्छ। नकारात्मक सोच र अनावश्यक भयले तपाईंलाई दयनीय बनाउँदछ र तपाईंको दैनिक जीवनमा समस्याहरू निम्त्याउँछ ताकि तपाईंलाई सामान्य जिम्मेवारीहरू पूरा गर्न गाह्रो हुन्छ। यस्तो समयमा आफूलाई अलिकती पनि असहज महसुस गर्नु भएको छ भने सहयोगको लागि सोध्नुस्। तपाईं प्राथमिक उपचार वा मानसिक स्वास्थ्य केन्द्रमा सम्पर्क गर्नुहोस् तपाईंको चिन्ता वा उदासीनताको बारेमा कुरा गर्नुहोस्। मनोचिकित्सा वा अन्य विकल्पहरूको बारेमा सोध्न र सल्लाह र निर्देशन प्राप्त गर्न कत्ती पनि नहिचकिचाउनुहोस्। कतिपय चिकित्सक तथा मनोपरामर्शदाताहरुले फोन, भिडियो वा अनलाइन अपोइन्टमेन्टहरूको विकल्प प्रदान गर्न सक्दछन्।
तनाव जीवनको लागि एक सामान्य मनोवैज्ञानिक र शारीरिक प्रतिक्रिया हो। सबैजनाले गाह्रो परिस्थितिहरूमा फरक प्रतिक्रिया गर्दछन्, र यस्तो संकटको समयमा तनाव र चिन्ता महसुस गर्नु सामान्य हो। तर दैनिक धेरै चुनौतीहरू, जस्तै कोभिड-१९ महामारीको प्रभावले आफुले सामना गर्न क्षमता भन्दा पर धक्का दिन सक्छ।
वर्तमानका भावनाहरू महामारीको अन्त्य हुने बित्तिकै फीका हुने आशा गर्न सकिन्छ, तर कोभिड-१९ को स्वास्थ्य संकट समाप्त भएपछि कुनै न कुनै तनाव जीवनबाट हराउने छैन। मानसिक स्वास्थ्यको ख्याल राख्न र जीवनको चलिरहेका चुनौतीहरूको सामना गर्न क्षमता वृद्धि गर्न आत्म-सुरक्षाका विविध अभ्यासहरू जारी राख्नु नै उत्तम उपाय हो।
यो समय हामी सबैको लागि तनाब पूर्ण र भयग्रस्त छ। कुनै सजिलो समाधान छैन, तर हामी आफूले महसुस गरेको भन्दा बढी शक्तिशाली छौं। आजको आधुनिक युगमा विज्ञान र प्रविधीको माध्यमबाट हामीले यति धेरै विजय हासिल गरिसकेका छौं कि बेला बेलामा सङ्कट हाम्रो परीक्षा लिन आइरहन्छ। हामी त्यही सङ्कटबाट सिक्दै सिकाउदै झन झन खरो भएर उत्रिदै अगाडि बढ्दैछौ । हिजोपनि हामीले सार्स,प्लेग जस्ता रोगहरु सामना गरेकै हो र आज पनि हामी यो महमारी परास्त गर्न पनि उच्च शाहसका साथ एक जुट हुनैपर्दछ।
-(डा कोइराला कलेज अफमेडिकल साइन्स, भरतपुरमा कम्युनिटी मेडिसिन दोस्रो वर्षमा अध्ययनरत छिन्)
