अचलेसिया कार्डिया एक दुर्लभ रोग हो, जसले गर्दा खानेकुरा र तरल पदार्थको खाने नलीबाट पेटमा जान अवरोध सृजना गर्छ। यो समस्यामा खानेनलीको तल्लो भाग खुल्दैन अर्थात् एलईएस (लोअर इसोफेजियल स्फिन्क्टर) काम गर्दैन । यो स्फिन्क्टर सामान्य अवस्थामा खाना पेटमा जान दिनका लागि खुल्छ, तर अचलेसिया हुँदा असामान्य रूपमा टाइट रहन्छ। जसले गर्दा खाना पेटमा प्रवेश गर्न मुश्किल हुन्छ। विशेषगरी स्नायुप्रणालीमा आउने समस्याका कारणले यस्तो हुन्छ । एलईएसका मांसपेशीहरूले स्वाभाविक रूपमा काम गर्न सक्दैनन्।
अचलेसिया कार्डियाको प्रमुख लक्षणहरूमा खाना निल्न कठिनाइ, खाना उल्टिने, छातीमा दुखाइ र तौलमा कमी हुनु रहेका छन्। रोगको निदान र उपचार समयमै नगरेमा गम्भीर समस्या उत्पन्न हुन सक्छ, जस्तै खानेनलीको स्थायी समस्या वा क्यान्सर।
अचलेसिया कार्डियाको उपचार विधिहरु
अचलेसिया कार्डियाको उपचारका विभिन्न विधिहरू छन् । जसले समस्या समाधान गर्न यात एलईएसलाई खुकुलो पार्छन् वा खानेनलीको कामलाई सहज बनाउँछन्। यसमा निम्न विकल्पहरू समावेश छन्:
१. औषधि उपचार: विशेष रूपमा एलईएसलाई खुकुलो पार्ने औषधि प्रयोग गरिन्छ। तर, यो दीर्घकालीन समाधान नभई अल्पकालीन राहतका लागि मात्र उपयोगी हुन्छ।
२. न्युम्याटिक डायलेसन: यो प्रक्रियामा, एक बलुन एलईएस क्षेत्रमा फुलाइन्छ, जसले मांसपेशीलाई खुकुलो बनाउँछ।
३. शल्यक्रिया: यो परम्परागत सर्जिकल विधि हो, जसले एलईएसको मांसपेशीलाई काटेर खुकुलो बनाउँछ।
४. पीओईएम प्रक्रिया: हालको आधुनिक र प्रभावकारी विधि हो, जसलाई तल विस्तारमा चर्चा गरिनेछ।
पीओईएम (पर-ओरल इन्डोस्कोपिक मायोटमी) प्रक्रिया
पीओईएम अचलेसिया कार्डियाको उपचारमा प्रयोग हुने अत्याधुनिक र प्रभावकारी विधि हो। इन्डोस्कोपको प्रयोगबाट इसोफेगसको भित्री तहमा सानो चीरा लगाइन्छ।
प्रक्रियाको चरणहरू:
१. इन्डोस्कोपिक पहुँच: बिरामीलाई एनेस्थेसिया दिएर मुखबाट खाने नलीमा इन्डोस्कोप प्रवेश गरिन्छ।
२. मांसपेशी काटिने प्रक्रिया: स्तन नलीको भित्री तहलाई काटेर एउटा मार्ग तयार गरिन्छ।
३. एलईएसको मांसपेशीलाई काट्ने: सोहफ मार्गमार्फत् मांसपेशीलाई सावधानीपूर्वक काटिन्छ, जसले गर्दा खाने नलीबाट पेटमा खाना जान सहज हुन्छ।
४. छालाको मर्मत: काटिएको भित्री तहलाई सिउन प्रयोग गरेर बन्द गरिन्छ।
यो विधि खासगरी कम पीडादायक हुन्छ र बिरामीलाई छिटो निको हुन मद्दत पुर्याउँछ।
पीओईएम प्रक्रियाका फाइदाहरू:
१. कम समय लाग्ने (औसत १–२ घण्टा)
२. छिटो रिकभरी (बिरामीले १–२ दिनमै अस्पतालबाट घर फर्कन सक्छन्)
३. न्यून जटिलताहरू
४. दीर्घकालीन प्रभावकारिता
नेपालमा पीओईएम प्रक्रियाको स्थिति
नेपालमा अचलेसिया कार्डिया जस्ता दुर्लभ रोगहरूको निदान र उपचारका लागि स्रोतसाधन सीमित भए पनि, हालका वर्षहरूमा आधुनिक उपचार प्रविधि ल्याउने प्रयास भइरहेको छ। पीओईएम प्रक्रियाको विषयमा नेपालमा केही अस्पतालहरूमा सुविधा उपलब्ध हुन थालेको छ।
चुनौतीहरू:
१. प्रशिक्षित जनशक्तिको अभाव: पीओईएम प्रक्रिया अत्यन्तै प्राविधिक र विशेषज्ञतायुक्त छ, जसका लागि राम्रो प्रशिक्षण प्राप्त चिकित्सकहरू आवश्यक पर्छ। नेपालमा यस्ता विशेषज्ञहरू सीमित छन्।
२. आर्थिक कठिनाइ: यो प्रक्रिया महंगो छ, जसले गर्दा धेरैजसो बिरामीहरू विदेश जानुपर्ने बाध्यता रहन्छ।
३. जनचेतनाको कमी: अचलेसिया कार्डिया जस्तो रोग र यसको आधुनिक उपचार विधिहरूबारे धेरैले जानकारी पाउँदैनन्।
४. उपकरणको अभाव: पीओईएम प्रक्रियामा प्रयोग हुने उन्नत उपकरणहरू सबै अस्पतालमा उपलब्ध छैनन्।
सकारात्मक प्रयासहरू:
नेपालमा चिकित्सा क्षेत्रले हालका वर्षहरूमा ठूलो प्रगति गरिरहेको छ। केहि संस्थाहरूले पीओईएम प्रक्रियाको लागि आवश्यक उपकरण र प्रशिक्षणमा लगानी गरिरहेका छन्। विदेशी विशेषज्ञहरूको सहयोगमा तालिम दिने र नयाँ उपकरण भित्र्याउने प्रयास भइरहेको छ। साथै, स्थानीय चिकित्सकहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन र तालिममा पठाएर दक्षता अभिवृद्धि गराइँदैछ।
निष्कर्ष
अचलेसिया कार्डिया जस्तो दुर्लभ रोगको निदान र उपचार नेपालमा चुनौतीपूर्ण भए पनि, पीओईएम प्रक्रियाजस्तो आधुनिक प्रविधिले यो चुनौतीलाई अवसरमा बदल्न सक्ने सम्भावना छ। नेपालमा यो प्रविधि अझै प्रारम्भिक अवस्थामा भए पनि भविष्यमा यसले धेरै बिरामीहरूको जीवन सुधार गर्न मद्दत पुर्याउने छ। सरकार, अस्पताल, र चिकित्सा संघहरूको संयुक्त प्रयासले यस क्षेत्रमा थप प्रगति सम्भव छ। जनचेतना अभिवृद्धि, जनशक्ति विकास, र आधुनिक उपकरणको पहुँच बढाएर पीओईएम प्रक्रियालाई नेपालमा व्यापक रूपमा उपलब्ध गराउन सकिन्छ।
