काठमाडौं— आज विश्व स्वास्थ्य दिवस। विश्व स्वास्थ्य संगठनले यो पटकको नारा ‘युनिभर्सल हेल्थ कभरेज ः सबैजना, सबै ठाउँमा’ तय गरेको छ।
दिगो विकास लक्ष्यमध्येको एउटा प्रमुख लक्ष्य स्वास्थ्यमा पहुँच पनि हो। विश्वभरमा जस्तै नेपालमा पनि यही नाराका साथमा यो दिवस मनाइँदै छ।
धेरै नागरिक स्वास्थ्यको आधारभूत पहँुचभन्दा बाहिर रहेको अवस्था छ। गरिबीका कारण धेरैको पहिलो रोजाई गाँस, बास र लत्ता कपडाको जोहो गर्नु हो। यी कुराहरुको जोहो भएपछि मात्र मानिस स्वास्थ्यका बारेमा सोच्न सक्छन्।
नेपालको मात्र नभई यो विश्वव्यापी समस्या हो। विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार विश्वका लाखौं मानिसको अझै पनि स्वास्थ्य हेरविचारमा कुनै पहुँच पुग्न सकेको छैन।
नेपाल सरकार, स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले आफूले निर्माण गर्ने नीति, नियम र कार्यक्रमहरु पनि दिगो विकास लक्ष्यलाई आधार मानेर निर्माण गर्ने गरेको छ।
मन्त्रालयले भर्खरै बनाएको स्वास्थ्यको पञ्चवर्षीय योजना पनि दिगो विकास लक्ष्यलाई आधार मानेर तय गरेको छ।
स्वास्थ्यमा हरेक सुमदायका हरेक नागरिकको सहज पहुँच पुर्याउने यो लक्ष्य नेपालले पूरा गर्न सक्ला त?
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता एवं स्वास्थ्य समन्वय महाशाखा प्रमुख महेन्द्र श्रेष्ठ भन्छन्ः
सन् १९७७ मा सबै नागरिकले न्यूनतम स्वास्थ्य सेवा पाउनुपर्छ भनेर कन्सेप्ट बनेको थियो।
त्यसको एक वर्षपछि सन् १९७८ मा भएको विश्व सम्मेलनले यो कन्सेप्ट पारित गर्दै कुनै पनि ठाउँको कुनै पनि नागरिक न्यूनतम स्वास्थ्य सेवा पाउनबाट बन्चित हुनुहुँदैन भनेर बोलेको थियो।
नागरिकले औषधि, स्थानीय महामारीको उपचार, स–साना चोटपटकको औषधोपचार, सबै प्रकारका खोप, पोषण, परिवार नियोजन सेवा लगायतका न्यूनतम सेवा पाउनुपर्ने कुरा बोलिएको थियो।
त्यो समयमा न्यूतनम स्वास्थ्य सेवाबारे बोलियो तर यसको आर्थिक पक्षका बारेमा केही बोलिएन।
आर्थिक रुपमा कमजोर भएकाले सेवा पाउन सक्दैनन् कि भन्ने कुरा पनि उठ्यो।
त्यसपछि सन् २००० मा भएको अर्को सम्मेलनले आर्थिक अभावका कारणले कोही पनि नागरिक स्वास्थ्य सेवाबाट वन्चित हुनुहँुदैन भन्यो। तर यो सम्मेलनले केके सेवा निःशुल्क हुने भन्नेबारे बोलेको छैन। ती सेवा हरेक राष्ट्रले आफ्नो आवश्यकता अनुसार दिनुपर्छ।
नेपालले यो लक्ष्य प्राप्तिका लागि आधारभूत स्वास्थ्य सेवा निःशुल्क, स्वास्थ्य बिमा लगायतका कार्यक्रम लागू गरेको छ। आर्थिक अभावको कारण कोही पनि स्वास्थ्य सेवा पाउनबाट बन्चित नहुन् भनेर विपन्न नागरिक उपचार, निःशुल्क औषधि, कडा रोगमा आर्थिक सहयोग पनि गर्ने गरेको छ।
संयुक्त राष्ट्रसंघको सहश्राब्दी विकास लक्ष्यमा नेपालले पनि लक्ष्य प्राप्तिका लागि थुप्रै काम गरेको छ। यो लक्ष्य हासिल गर्न सफल हुने विश्वास पनि छ।
हरेक पालिकादेखि वडासम्म स्वास्थ्य सेवा दिन थालिएको छ। सोही अनुसार स्वास्थ्य संस्थाको निर्माण पनि भइरहेका छन्।
हामीकहाँ यो लक्ष्य प्राप्तिका लागि केही चुनौती पनि छन्। बोलेको जस्तै सजिलै लक्ष्य प्राप्त गर्न गाह्रो छ।
अझै पनि धेरै स्थानमा आवश्यकता अनुसार स्वास्थ्य संस्था छैनन्। स्वास्थ्य संस्था भएका स्थानमा जनशक्ति छैनन्। स्वास्थ्य संस्था र जनशक्ति पुगेको स्थानमा आवश्यक औषधि उपचारका लागि उपकरणको व्यवस्था हुन सकेको छैन।
यी यावत् चुनौतीसँगै सबैलाई सहज रुपमा स्वास्थ्य सेवाको पहुँचमा ल्याउन हामी सबैले आआफ्नो ठाउँबाट जिम्मेवारी निर्वाह गर्नुपर्छ।
