स्वस्थ शरीरका लागि राम्रो पाचन प्रणाली आवश्यक छ, जसको सुरुवात सही रूपमा बिहान पेट सफा हुनुसँग जोडिएको हुन्छ। तर, पछिल्लो समय बच्चादेखि वृद्धसम्म कब्जियत (कन्स्टिपेशन) को समस्या देखिन थालेको छ। पेट सफा नहुनु सामान्य समस्या जस्तो लागे पनि, यदि लामो समयसम्म रहिरह्यो भने गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ। कब्जका कारण पेटमा ग्यास, एसिडिटी, अपच, पेट फुल्ने, टाउको दुख्ने र शरीरमा थकान अनुभव हुनसक्छ।
कब्जियत के हो?
जब नियमित रूपमा दिसा गर्न गाह्रो हुन्छ, मल सुक्खा र कडा हुन्छ, र पेट सफा हुन समय लाग्छ भने त्यसलाई कब्जियत भनिन्छ। साधारणतया, एक व्यक्तिले हप्तामा तीन पटकभन्दा कम दिसा गरेको अवस्था कब्जियतको संकेत हो।
कब्जियत हल्कादेखि गम्भीर हुनसक्छ। कहिलेकाहीँ खानपान परिवर्तन गर्दा कब्ज हुन्छ, तर यदि यो लामो समयसम्म रह्यो भने गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ। दीर्घकालीन कब्जियतले हेमोराइड्स (बवासीर), एनल फिसर (गुदद्वार चिरिने समस्या), र इर्रिटेबल बाउल सिन्ड्रोम (IBS) को सम्भावना बढाउँछ।
किन हुन्छ कब्जियत?
१) फाइबरयुक्त खाना नखाने
खानामा फाइबरको मात्रा कम हुँदा कब्जको समस्या निम्तिन्छ। फाइबरले पानी सोस्न मद्दत गर्छ, जसले मललाई नरम बनाउँछ र सजिलै निस्कन मद्दत गर्छ।
२) कम पानी पिउनु
शरीरमा पानीको कमी (डिहाइड्रेसन) हुँदा मल सुक्खा र कडा बन्छ, जसले गर्दा दिसा गर्न गाह्रो हुन्छ।
३) दिसा रोक्ने बानी
धेरै मानिसहरू व्यस्त जीवनशैलीका कारण दिसा रोक्ने गर्छन्। तर, बारम्बार दिसा रोक्दा मल सुक्दै जान्छ र कब्जको समस्या बढ्छ।
४) अनियमित जीवनशैली
व्यायामको कमी, अनियमित खानपान, राति अबेरसम्म जाग्ने, र मानसिक तनावले पनि पाचन प्रणालीमा असर गर्छ।
५) इर्रिटेबल बाउल सिन्ड्रोम (IBS)
आईबीएसबाट पीडित मानिसहरूलाई कब्ज, ग्यास, पेट फुल्ने, र पेट दुख्ने समस्या हुन्छ।
६) औषधिहरूको असर
केही औषधिहरूले पनि कब्ज निम्त्याउन सक्छन्, जस्तै– दर्द कम गर्ने औषधी (painkillers), एण्टिडिप्रेसन्ट, र उच्च रक्तचाप नियन्त्रण गर्ने औषधीहरू।
कब्जियतको समस्या समाधान कसरी गर्ने?
१) खानामा फाइबरको मात्रा बढाउने
फाइबरयुक्त खाना जस्तै– गहुँको पिठो, हरियो सागसब्जी, स्याउ, केरा, गाजर, चना, भटमास, अलैंची आदि खानुपर्छ।
२) प्रशस्त पानी पिउने
दिनभरमा कम्तीमा ८–१० गिलास पानी पिउनुपर्छ। बिहान उठ्नेबित्तिकै मनतातो पानी पिउनाले कब्ज कम हुन्छ।
३) नियमित व्यायाम गर्ने
दैनिक रूपमा हल्का व्यायाम, योग, वा पैदल हिँड्नाले पाचन प्रणाली राम्रो हुन्छ।
४) समयमै दिसा गर्ने बानी बसाल्ने
दिसा रोक्ने बानीले कब्ज निम्त्याउँछ। बिहान उठ्नेबित्तिकै वा नियमित समयमा दिसा जाने बानी बसाल्नुपर्छ।
५) तनाव कम गर्ने
धेरै तनाव लिने मानिसहरूमा कब्जको समस्या बढी देखिन्छ। ध्यान, योग, वा ध्यान केन्द्रित गर्ने अभ्यास गर्नाले मानसिक शान्ति मिल्छ।
निष्कर्ष
हरेक बिहान पेट सफा हुनु स्वस्थ जीवनका लागि आवश्यक छ। यदि लामो समयसम्म कब्जको समस्या रह्यो भने, चिकित्सकको सल्लाह लिनु उचित हुन्छ। खानपान, जीवनशैली र पानीको मात्रा सुधार गरेमा यो समस्या समाधान गर्न सकिन्छ। स्वस्थ जीवनशैली अपनाएर कब्जको समस्या टारौं र स्वस्थ रहौं!
-(बालरोग विशेषज्ञ डा अरुण कुमार सिंह बी.पी. कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका एसोसिएट प्रोफेसर हुन्। डा सिंह बालबालिकाको डाक्टर साथी पुस्तकका लेखक पनि हुन्।)
