नेपालमा आत्महत्या तीव्र गतिमा बढ्दो सार्वजनिक स्वास्थ्य संकटको रूपमा देखा परेको छ। यो केवल व्यक्तिगत पीडा वा पारिवारिक समस्या मात्र होइन, समाजको संरचना, मानसिक स्वास्थ्य सेवा र सरकारी प्राथमिकतासँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित विषय हो।
विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) को तथ्याङ्कले प्रत्येक ४० सेकेन्डमा संसारभर एक व्यक्तिले आत्महत्या गर्ने गरेको देखाउँछ। नेपालमा पनि पछिल्लो दशकमा आत्महत्याको दर उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ, जसले यसलाई मृत्युका प्रमुख कारणमध्ये एक बनाएको छ। विशेषगरी किशोर र युवा पुस्ता यसबाट बढी प्रभावित भएका छन्।
तर वास्तविकता के हो भने आत्महत्या गर्ने मानिसहरू मर्न चाहँदैनन्, उनीहरू आफ्नो असह्य पीडा, निराशा र कठिन परिस्थितिबाट भाग्न चाहन्छन्।
किन बढ्दैछ आत्महत्या?
नेपालमा आत्महत्याका कारण बहुआयामिक छन्—
बेरोजगारी, गरिबी र भविष्यप्रतिको निराशा
पारिवारिक कलह, सम्बन्धविच्छेद, लैङ्गिक हिंसा
मानसिक स्वास्थ्य समस्या (डिप्रेशन, चिन्ता, नशा दुरुपयोग)
सामाजिक कलङ्क र सहायता खोज्न लाज मान्ने प्रवृत्ति
वैदेशिक रोजगारीमा रहेका श्रमिकहरूको एक्लोपन
यी सबै कारणहरू मिलेर आत्महत्यालाई मौन महामारीको रूपमा धकेलेका छन्। नेपाल प्रहरीको तथ्याङ्कले पछिल्ला केही वर्षयता आत्महत्याको दर लगातार बढ्दो देखाउँछ। धेरैजसो घटनाहरू समयमै सहयोग पुगेको भए रोक्न सकिन्थ्यो भन्ने तथ्य अझ पीडादायी छ।
नेपालमा तथ्य र अवस्थाहरू
एक दशकभन्दा बढी अवधिमा संकलित तथ्याङ्कले नेपालमा आत्महत्याको गम्भीर रूप देखाउँछ।
वार्षिक औसत आत्महत्या दर: प्रति १ लाखमा करिब १५ जना
सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने विधि: फाँसी (झुण्डिनु)
प्रमुख कारण: डिप्रेशन र मानसिक स्वास्थ्य समस्या
उमेर समूह: १५ देखि ४५ वर्षबीचका मानिसहरू बढी प्रभावित
प्रयास हुने समय: बिहान सबेरैदेखि मध्यान्हसम्म उच्च दरमा
यी तथ्यहरूले आत्महत्या कुनै आकस्मिक घटना नभई दीर्घकालीन सामाजिक–मानसिक संकटको परिणाम हो भन्ने प्रमाण दिन्छन्।
परिवार र समाजमा असर
आत्महत्याले पीडितको मात्र जीवन अन्त्य गर्दैन, बरु यसको लहर परिवार र समाजमा दीर्घकालीन चोट पुर्याउँछ।
परिवारलाई जीवनभरको अपराधबोध र मानसिक पीडा
समुदायमा मौन आघात र सामाजिक असन्तुलन
कार्यक्षमता गुम्दा राष्ट्रिय विकासमा प्रत्यक्ष असर
यसले देखाउँछ—आत्महत्या रोकथाम केवल स्वास्थ्य क्षेत्रको नभई सामाजिक र राष्ट्रिय जिम्मेवारी हो।
रोकथामका उपायहरू
आत्महत्या पूर्णरूपमा टार्न सकिँदैन, तर धेरै घटनाहरू समयमै सचेतना, उपचार र सहयोग उपलब्ध भए रोक्न सकिन्छ।
मानसिक स्वास्थ्य सेवा विस्तार
1. प्राथमिक स्वास्थ्य सेवामा मानसिक स्वास्थ्य परामर्श र उपचार समावेश गर्न आवश्यक।
2. ग्रामीण क्षेत्रमा स्वास्थ्यकर्मीलाई मनोपरामर्श र प्रारम्भिक उपचार तालिम दिनु जरुरी।
सहयोग र हेल्पलाइन सेवा
नेपालमा केही हेल्पलाइन सुरु भए पनि अझै व्यवस्थित, दिगो र विश्वासिलो बनाउन आवश्यक छ।
शैक्षिक र सामाजिक अभियान
विद्यालय, कलेज र कार्यस्थलमा मानसिक स्वास्थ्य कार्यक्रम अनिवार्य बनाउन सकिन्छ। आत्महत्या कमजोरी होइन, सहयोग माग्नु नै साहस हो भन्ने संदेश दिनुपर्छ।
नशा नियन्त्रण
मदिरा र लागुऔषधको दुरुपयोगलाई नियन्त्रण नगरी आत्महत्या घटाउन गाह्रो हुन्छ।
नीति कार्यान्वयन
नेपालले २०२० मा ल्याएको मानसिक स्वास्थ्य रणनीति व्यवहारमै उतार्न जरुरी छ। पर्याप्त बजेट, विशेषज्ञ तालिम, परामर्शदाता र मनोचिकित्सकको पहुँच बढाउन आवश्यक छ।
आत्महत्याबाट बचाउन सकिन्छ। यसको रोकथामका लागि तीनवटा आधारभूत कुरा आवश्यक छन्—समयमै सुन्ने, बुझ्ने र सहारा दिने संस्कार।
आत्महत्या रोकथाम सरकार वा स्वास्थ्यकर्मीको मात्र जिम्मेवारी होइन—यो परिवार, समाज र प्रत्येक व्यक्तिको साझा कर्तव्य हो। समयमै कदम चाल्न सके धेरै जीवन जोगाउन सकिन्छ।
हामी सबैले बुझ्नुपर्छ- आत्महत्या गर्न चाहने मानिसहरू वास्तवमा मर्न चाहँदैनन्, उनीहरू केवल आफ्नो पीडा र असह्य परिस्थितिबाट भाग्न चाहन्छन्। त्यसैले उनीहरूलाई सहारा दिने वातावरण बनाउन हामी सबैको साझा जिम्मेवारी हुन्छ।यदि हामी सबैले समयमै सुन्ने, बुझ्ने र सहारा दिने संस्कार विकास गर्यौं भने आत्महत्या रोकथाम सम्भव छ। नेपालले यसलाई अब "स्लीपिङ प्यान्डेमिक" का रूपमा लिएर गम्भीर कदम चाल्नुपर्ने बेला आएको छ।
👉 आत्महत्या सम्बन्धी विचार आएमा सहयोग माग्न लाज मान्नु हुँदैन।
👉 तपाईं वा तपाईंको वरिपरिको कसैले यस्तो अवस्था भोगिरहेका छन् भने तुरुन्तै परामर्श वा हेल्पलाइन सेवाको खोजी गर्नुहोस्।
