डा. सुनील श्रेष्ठ विश्वका शीर्ष २ प्रतिशत वैज्ञानिकको सूचीमा परेका छन्। सन् २०२५ कोर शीर्ष २ प्रतिशत वज्ञानिकको सूचीमा परेका डा श्रेष्ठले मोनाश विश्वविद्यालयबाट क्लिनिकल फर्मेसीमा पिएचडी पूरा गरेका छन्। हाल उनी काठमाडौं क्यान्सर सेन्टरमा रिसर्च साइन्टिस्ट र सिनियर क्लिनिकल फार्मासिस्टको रूपमा कार्यरत छन्। उनी नेपालबाट दर्ता प्राप्त फार्मासिस्ट तथा क्लिनिकल अनुसन्धानकर्ता पनि हुन्। उनी युवा स्वास्थ्य अनुसन्धानकर्ता पुरस्कार २०२३ (नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्) र विज्ञान तथा प्रविधि युवा पुरस्कार २०२३-२०२४ (नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रतिष्ठान) बाट सम्मानित भएका छन्। उनका अनुसन्धान रुचिहरूमा पेन व्यवस्थापन, अंकोलोजी फार्मेसी अभ्यास, फार्माकोभिजिल्यान्स, स्वास्थ्य नतिजा लगायत छन्। श्रेष्ठसँग स्वास्थ्यखबरले गरेको कुराकानी:
तपाईं सन् २०२५ मा विश्वका शीर्ष २ प्रतिशत वैज्ञानिकको सूचीमा समावेश हुनुभएको छ। तपाईंको अध्ययन के विषयमा थियो र यसले यो मान्यता पाउनुको कारण के हो?
मलाई २०२५ मा विश्वका शीर्ष २ प्रतिशत वैज्ञानिकमा समावेश गरिएको छ। यस मान्यता पाउनुको प्रमुख कारण मेरो अनुसन्धान क्षेत्रको उच्च वैज्ञानिक प्रभाव हो, जसलाई मापन गर्न मेरो प्रकाशन र उद्धरण (citations) को संख्या प्रयोग गरिएको छ। मेरो अनुसन्धान मुख्यतः क्लिनिकल फार्मेसी, क्यान्सर पीडा व्यवस्थापन, फार्माकोविजिल्यान्स, Evidence-Based Synthesis, र ग्लोबल हेल्थमा केन्द्रित छ। यसले नेपाल जस्ता विकासोन्मुख देशहरूमा बिरामीहरूको जीवन गुणस्तर सुधार्ने, स्वास्थ्य प्रणालीमा व्यवहारिक समाधान प्रस्तुत गर्ने, र नीति निर्माणमा वैज्ञानिक प्रमाण उपलब्ध गराउने उद्देश्य राखेको छ।
मेरो योगदानमा Clinical pharmacists' intervention on pain management in cancer patients मोडल समेत समावेश छ, जसले क्लिनिकल फार्मासिस्टलाई क्यान्सर केयर टिममा समावेश गरी बिरामीको पीडा मूल्यांकन, औषधि व्यवस्थापन अनुकूलन, औषधि पालनामा सुधार, र बिरामी शिक्षामा प्रभावकारी सुधार ल्याउँछ। साथै, फार्माकोविजिल्यान्समा गरिएको अनुसन्धानले औषधिसँग सम्बन्धित जोखिम पहिचान गर्न र बिरामी सुरक्षा सुनिश्चित गर्न मद्दत गरेको छ। Evidence-Based Synthesis मार्फत मैले अन्तर्राष्ट्रिय र स्थानीय अध्ययनहरूलाई एकीकृत गर्दै व्यवहारिक सिफारिसहरू तयार गरेको छु।
यी सबै ठोस नतिजा, वैज्ञानिक कठोरता, र ग्लोबल हेल्थमा प्रत्यक्ष योगदानका कारण मलाई विश्वस्तरीय मान्यता प्राप्त भएको हो। विश्वका शीर्ष २ प्रतिशत वैज्ञानिकमा पर्नु वास्तवमै गौरवको कुरा हो, तर त्यसभन्दा पनि बढी खुशीको कुरा मेरो अनुसन्धानले वास्तविक जीवनमा प्रभाव पारेको हो—बिरामीहरूको स्वास्थ्य सुधारमा, स्वास्थ्य नीतिहरूमा योगदान पुर्याएकोमा, र सीमित स्रोत भएका प्रणालीमा व्यवहारिक सुधार ल्याएकोमा। यही योगदानले मलाई वैज्ञानिक मात्र होइन, समाजमा सकारात्मक प्रभाव पार्ने अभ्यासकर्ता बन्न प्रेरित गरेको छ।
तपाईं अनुसन्धानमा कति समयदेखि सक्रिय हुनुहुन्छ र अन्य महत्वपूर्ण अध्ययनहरू के के गर्नुभएको छ?
म दशकभन्दा बढी समयदेखि अनुसन्धान क्षेत्रमा सक्रिय छु। मेरो यात्रा ब्याचलर अफ फार्मेसीबाट सुरु भई हाल पीएचडी स्तरसम्म फैलिएको छ। मेरो अनुसन्धान मुख्यतः बिरामी–केन्द्रित औषधि योजना, क्यान्सर पीडा व्यवस्थापन, औषधि सुरक्षा निगरानी, र सीमित स्रोत भएका स्वास्थ्य प्रणालीमा उपचार परिणाम सुधार्ने विधिहरूमा केन्द्रित छ।
मेरो अनुसन्धानको दृष्टिकोण क्लिनिकल अभ्याससँग प्रत्यक्ष समन्वयमा आधारित छ। क्लिनिकल फार्मासिस्टको भूमिका केवल औषधि वितरणमा सीमित छैन; यसले बिरामीको स्वास्थ्य मूल्याङ्कन, औषधि समीक्षा, औषधि–औषधि अन्तरक्रिया पहिचान, एडभर्स ड्रग रियाक्सन ट्र्याकिङ, औषधि योजना अनुकूलन, र रोगी शिक्षा तथा परामर्श समावेश गर्दछ। मैले यी भूमिका अभ्यास–केन्द्रित अनुसन्धानमा रूपान्तरण गरेर वास्तविक जीवनमा असर देखाएको छु।
मेरो प्रयासले बिरामीहरूको पीडा कम गर्न, औषधि पालनामा सुधार ल्याउन, मानसिक स्वास्थ्यलाई सुदृढ पार्न, र जीवन गुणस्तरमा सकारात्मक प्रभाव पुर्याएको छ। साथै, मैले Evidence-Based Synthesis र बहु-प्रोफेशनल टोलीसँगको सहकार्यमार्फत सीमित स्रोत भएका स्वास्थ्य प्रणालीमा व्यवहारिक मोडेल विकास गरेको छु, जसले क्लिनिकल निर्णयलाई अझ वैज्ञानिक र प्रभावकारी बनाउँछ।
यसरी मेरो अनुसन्धानले बिरामी–केंद्रित स्वास्थ्य सुधार र नीति निर्माणमा प्रत्यक्ष योगदान पुर्याएको छ। मैले सैद्धान्तिक ज्ञानलाई व्यवहारमा रूपान्तरण गर्ने प्रयास गर्दै, नेपालजस्ता विकासोन्मुख देशमा गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा र सुरक्षित औषधि व्यवस्थापनको सम्भावना देखाएको छु।
म यो पनि विश्वास गर्छु कि अनुसन्धान केवल वैज्ञानिक उपलब्धि होइन; यो बिरामीको जीवन सुधार्ने र स्वास्थ्य प्रणालीलाई बलियो बनाउने उपकरण हो। यही उद्देश्यले मेरो अनुसन्धान यात्रालाई प्रेरित गर्दै आएको छ।
पीडा व्यवस्थापन र क्यान्सर औषधि विशेषज्ञको रूपमा तपाईंले गरेका अनुसन्धानका निष्कर्षहरू व्यवहारमा लागू गर्न सक्नुभयो?
हो, मेरा अनुसन्धानका निष्कर्षहरू केवल सैद्धान्तिक वा प्रकाशनमा सीमित छैनन्। Clinical pharmacists' intervention on pain management in cancer patients मार्फत मैले क्लिनिकल फार्मासिस्ट–सञ्चालित बिरामी मूल्यांकन, औषधि योजना अनुकूलन, रोगी शिक्षा, परामर्श, र बहु-प्रोफेशनल टोलीमा सहयोग कार्यान्वयन गरेको छु।
क्लिनिकल फार्मासिस्टको भूमिकाले बहु-आयामी योगदान दिन्छ, उदाहरण को लागी:
• बिरामीको विस्तृत इतिहास संकलन गरेर पीडा ट्रिगर, तीव्रता, आवृत्ति र अघिल्ला उपचारको प्रभाव मूल्याङ्कन गर्नु।
• औषधि समीक्षा र डोज अनुकूलन, जसले उचित औषधि र डोज सुनिश्चित गर्न सहयोग पुर्याउँछ।
• Adverse drug reactions (ADRs) निगरानी र जोखिम कम गर्ने उपाय लागू गर्नु।
• Drug–drug interactions (DDIs) पहिचान गरेर सुरक्षा सुनिश्चित गर्नु।
• Physical examination र pain scale assessment प्रयोग गरेर बिरामीको पीडा मूल्याङ्कन र उपयुक्त analgesic योजना तयार गर्नु।
• रोगी शिक्षा र परामर्श प्रदान गरेर औषधि पालनामा सुधार ल्याउन र मानसिक स्वास्थ्यलाई समर्थन गर्नु।
• मेडिकल टोलीको सहयोग, चिकित्सक र नर्सहरूलाई प्रभावकारी उपचार योजना निर्धारणमा सहयोग पुर्याउनु।
यसको परिणामस्वरूप बिरामीको पीडा तीव्रता कम भएको, औषधि पालनामा सुधार आएको, मानसिक स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव परेको, र जीवन गुणस्तरमा प्रत्यक्ष सुधार आएको देखिएको छ। मैले Evidence-Based Synthesis प्रयोग गरेर अन्तर्राष्ट्रिय अनुभव र प्रमाणलाई नेपालको स्वास्थ्य प्रणालीसँग मेलाएर व्यवहारिक, प्रभावकारी समाधान तयार गरेको छु। यसरी मैले अनुसन्धानलाई प्रत्यक्ष क्लिनिकल अभ्यासमा अनुवाद गरी, बिरामीको जीवन गुणस्तर सुधार्न र उपचार परिणाम अनुकूलन गर्न सफल भएको छु। क्लिनिकल फार्मासिस्टको बहु-आयामी भूमिका र अनुसन्धानको समन्वयले नेपालजस्ता सीमित स्रोत भएका स्वास्थ्य प्रणालीमा पनि प्रभावकारी, बिरामी–केंद्रित स्वास्थ्य सेवा सम्भव छ भन्ने देखाएको छ।
तपाईंले आफ्नो क्लिनिकल फार्मासिस्टको कामसँगै अनुसन्धान कसरी सन्तुलन मिलाउनुभयो?
क्लिनिकल फार्मासिस्टको भूमिकाले बिरामी–केंद्रित स्वास्थ्य सेवामा प्रत्यक्ष योगदान दिन्छ। यसमा औषधि मूल्यांकन, सुरक्षित औषधि व्यवस्थापन, उपचार अनुकूलन, बिरामी शिक्षण, औषधिसँग सम्बन्धित जोखिम पहिचान, र बहु-प्रोफेशनल टिममा सहयोग गर्नु जस्ता जिम्मेवारीहरू समावेश छन्। यी भूमिका दैनिक क्लिनिकल निर्णय र बिरामीको जीवन गुणस्तर सुधार्न महत्वपूर्ण हुन्छन्।
मैले यी जिम्मेवारीहरूलाई व्यक्तिगत तालिका व्यवस्थापन, टोलीमा जिम्मेवारी बाँडफाँट, र प्राथमिकता निर्धारण गरेर सन्तुलनमा राखेको छु। क्लिनिकल अभ्यासबाट प्राप्त अनुभवले अनुसन्धानका विषयहरू छान्न, औषधि सुरक्षा चुनौती पहिचान गर्न, र व्यवहारिक, बिरामी–केन्द्रित समाधान विकास गर्न सहयोग गरेको छ। उल्टो, अनुसन्धानका निष्कर्षहरूले पुनः क्लिनिकल अभ्यासमा प्रत्यक्ष प्रभाव पारेको छ-जसले औषधि योजना अनुकूलन, उपचार परिणाम सुधार, र बिरामी शिक्षा अझ प्रभावकारी भएको छ। यसरी मैले अनुसन्धान र अभ्यासबीच translational समन्वय कायम राख्दै, ज्ञानलाई व्यवहारमा रूपान्तरण गर्ने अवसर पाएको छु।
नेपालजस्तो विकासोन्मुख देशमा विश्वस्तरीय अनुसन्धान गर्नु चुनौतीपूर्ण हुन्छ। तपाईंको अनुसन्धान यात्रामा मुख्य चुनौतीहरू के थिए?
नेपालजस्तो विकासोन्मुख देशमा विश्वस्तरीय अनुसन्धान गर्नु चुनौतीपूर्ण हुन्छ, विशेष गरी मेरो ड्राइ ल्याब अनुसन्धानमा। मुख्य चुनौतीहरूमा स्रोत र पूर्वाधारको सीमितता, वित्तीय सहयोगको अभाव, प्रशिक्षित विशेषज्ञको कमी, डेटा व्यवस्थापनका चुनौती, र स्वास्थ्य प्रणालीसँग समन्वय गर्न कठिनाइ पर्दछ।
यद्यपि, म दृढतापूर्वक अगाडि बढ्दै यी चुनौतीहरू पार गर्न सक्षम भएँ। सीमित स्रोत भए पनि ओपन एक्सेस डेटा र सफ्टवेयरको प्रयोगले ड्राइ ल्याब अनुसन्धान सम्भव बनायो। अन्तर्राष्ट्रिय कोर्स, वेभिनार्स र मेन्टरसिप मार्फत दक्षता बढाउँदै, नेपाल र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यबाट आवश्यक ज्ञान र स्रोत साझा गर्न सकियो। Evidence-Based Synthesis अनुभवको सहारा लिएर व्यवहारिक मोडेल विकास गर्ने प्रयासले देखायो कि सीमित स्रोत भएका देशमा पनि गुणस्तरीय अनुसन्धान सम्भव छ।
यस यात्रामा मैले धेरै महत्वपूर्ण समर्थन पाएँ। जीवनभरका मेन्टर्स डा. सभल खनाल र प्रोफेसर विष्णु पौड्याल ले मार्गदर्शन गर्नु भयो। अनुसन्धान यात्राको प्रारम्भिक चरणमा डा. सुबिश पलायन, प्रो. निशा झा, प्रो. रवि शकर, डा. बिनय सापकोटा, डा. भुवन केसी, डा. प्रवल खनाल, प्रतीक खनाल, र कमल रानाभाटले महत्वपूर्ण सुझाव र प्रोत्साहन दिनुभयो। मेरो पहिलेको कार्यस्थल (नेपाल क्यान्सर अस्पताल तथा अनुसन्धान केन्द्र, डा. सुदिप श्रेष्ठसहित) र वर्तमान अस्पतालमा डा. सिमित सापकोटा र डा. सुभाष पाण्डितसँगको सहकार्यले मेरो अनुसन्धानलाई अझ बलियो बनाएको छ। साथै, क्लिनिकल टिमका सबै सदस्यहरूको योगदान अत्यन्त महत्वपूर्ण थियो-बिना उनीहरूको अनुभव, समर्पण र सहयोग, बिरामी–केन्द्रित अनुसन्धान सम्भव हुने थिएन।
यस यात्रामा मेरो परिवारको अटूट समर्थन, समझदारी, र प्रेरणाले पनि मलाई निरन्तर अघि बढ्न मद्दत गरेको छ। उनीहरूको माया र धैर्य बिना यो यात्रा सम्भव हुने थिएन। यी सबै अनुभवले मलाई धैर्य, सिर्जनात्मक सोच, सहकार्य र समस्यासँग जुझ्ने क्षमता बलियो बनायो। मैले विश्वास गरेको छु कि मेरो अनुसन्धानले स्थानीय स्वास्थ्य चुनौती समाधान गर्न, बिरामीको जीवन सुधार्न, र नीति निर्माणमा सकारात्मक योगदान पुर्याउन सक्षम छ।
नेपालका युवा अनुसन्धानकर्ता र फार्मासिस्टहरूलाई तपाईं के सल्लाह दिन चाहनुहुन्छ?
नेपालका युवा अनुसन्धानकर्ता, फार्मासिस्ट र क्लिनिकल फार्मासिस्टहरूले धैर्य, जिज्ञासा, र निरन्तर सिक्ने इच्छालाई आत्मसात गर्नुपर्छ। केवल सैद्धान्तिक ज्ञान पर्याप्त छैन; बिरामी–केंद्रित सोच, Evidence-Based निर्णय क्षमता, अनुसन्धान नैतिकता, र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यमा अनुभव लिनु अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ।
स्रोत सीमित भए पनि, सृजनशील सोच, स्थानीय स्वास्थ्य आवश्यकता पहिचान, र व्यवहारिक अनुसन्धानले ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ। क्लिनिकल अभ्याससँग अनुसन्धानलाई समन्वय गर्दै, आफ्नो कामले बिरामीको जीवनमा प्रत्यक्ष सुधार ल्याउने लक्ष्य राख्नुहोस्। अनुभवी गुरु र मेंटर्ससँग जडान हुनुहोस्, पेशागत संघ-संस्थाहरूमा सदस्यता लिनुहोस्, र नयाँ प्रविधि, अनुसन्धान विधि, र वैज्ञानिक लेखनमा दक्षता हासिल गर्नुहोस्। साना परियोजनाहरूबाट सुरु गरेर नेतृत्व र जिम्मेवारी लिनुहोस्; यसले अनुभव र आत्मविश्वास बढाउँछ। आफ्नो अनुसन्धानको परिणाम केवल प्रकाशित गर्ने मात्र होइन, स्वास्थ्यकर्मी, नीति निर्माता, र समुदायसँग पनि साझा गर्नुहोस्। नवप्रवर्तन र सिर्जनात्मक समाधानमा ध्यान दिनुहोस्, असफलताबाट सिक्ने मनोवृत्ति राख्नुहोस्, र स्रोत सीमित भए पनि लचिलोपन र अनुकूलन क्षमताबाट चुनौतीहरू पार गर्दै उत्कृष्ट परिणाम हासिल गर्नुहोस्। अन्ततः, तपाईंको अनुसन्धानले केवल व्यक्तिगत उपलब्धि होइन, स्वास्थ्य प्रणाली र समाजमा सकारात्मक प्रभाव पार्ने क्षमता राख्छ भन्ने विश्वास सधैं साथमा राख्नुहोस्।
