डासन्देशदाहाल
एउटाचर्चितभनाइछ, 'एउटापेसाकर्मीखराबवकिलहुनसक्छ, खराबइन्जिनियरहुनसक्छ, तरएउटापेसाकर्मीकहिल्यैखराबडाक्टरहुनसक्तैनरकदापिहुनुहुँदैन।'आसयप्रष्टछ, योप्रसंगमैलेमेडिकलशिक्षामाअहिलेचर्किरहेकोआरक्षणकोबहसमाजोड्नखोजेकोहुँ,जुनबहसआजअतिआवश्यकभइसकेकोछ।
देशमामौलाइरहेकोजातीय, क्षेत्रीय, साम्प्रदायिकराजनीतिकोअसरस्वरूपपिछडिएको, सीमान्तकृतवर्गकोनाममाहातसेकेरन्यानोलिनपल्किएकोएउटाराजनीतिकतप्कालेआमजनताकोस्वास्थ्यसँगसरोकारराख्नेचिकित्सापेसालाईसमेतआफ्नोशिकारबनाउनेकसरतगरिरहँदाआजदेशमामेडिकलशिक्षामामात्रनभईआमरुपमानैआरक्षणकोविषयमाघनिभूतबहसआवश्यकभइसकेकोमहसुसहुन्छ।
आरक्षणकेहोत?
राज्य-समाजकोइतिहासमालामोसमयशासनसत्तामाबाहुल्यरहेकोकुनैविशेषजात, लिंगवासमुदायलेगरेकोथिचोमिचो, भेदभावरउत्पिडनकाकारणसमाजकोकुनैसीमान्तकृतसमुदायशासकसमुदायकोतुलनामासामाजिक, शैक्षिकरआर्थिकरुपमापिछडिएकोछभने, उक्तसीमान्तकृतवर्गलाईराज्यकोअन्यसमुदायकोबराबरील्याउनगरिनेसकारात्मकविभेदनैआरक्षणहो।आरक्षणप्राकृतिकन्यायकोसिद्दान्तमाआधारितहुन्छ।राज्यकोस्रोतमाबराबरीहकलाग्नेअवस्थारपहुँचबनाउनुआरक्षणकोप्रमुखउद्देश्यहो।
आरक्षणसहीवागलतकेहोत?
प्राकृतिकन्यायकोसिद्दान्तमाआरक्षणठिकहो।सीमान्तकृतवर्गलाईराज्यकोस्रोतसम्मपहुँचगराउनेप्रणालीआरक्षणनैहो।तरआरक्षणलागूगर्नेकेहीपूर्वाधारहुनआवश्यकछ।
१. समाजमाशोषकरशासितवर्गहुनुजरुरीछ, जसमाशोषकवर्गलेराज्यशक्तिबाँडफाँडमाविभेदगरेकोप्रष्टइतिहासहुनुपर्छ।
२. समाजमासीमान्तकृतवर्गप्रतिशतरसंख्याकोआधारमाप्रष्टयकिनहुनुजरुरीछ।
३. आरक्षणअन्तरिमव्यवस्थाहोनकिअनन्तकालसम्मचल्नेव्यवस्था।आरक्षणकोटाकतिसंख्यामाकतिसमयलागूगर्दासमाजकोमूलधारवर्गरसीमान्तकृतवर्गमाअपेक्षितसमानताकायमहुन्छ, यसकोप्रक्षेपणगरेरसमयकिटानगरेरआरक्षणव्यवस्थालागूगरिनुपर्छ।
४. आरक्षणव्यवस्थाआधारभूततहमाहुनुपर्छनकिउच्चतहमा, जहाँसमानुपातिकप्रतिनिधित्वभन्दाव्यक्तिकोज्ञानरसिपकोज्यादामहत्वहुन्छ।
५. आरक्षणबारम्बारप्रयोगहुनुहुँदैन।एकैमानिसलेहरेकतहमाआरक्षणलिनेकुराप्राकृतिकन्यायभित्रपर्दैन।जस्तोशिक्षामाआरक्षणलिएकोएकैव्यक्तिलेजागिरमा, त्यसपछिबढुवामापनिबारम्बारआरक्षणलिनुभनेकोअर्कोलाईनिषेधगर्नुहो।
६. आरक्षणकेवलजात, लिंगवासमुदायकोहिसाबमामात्रभएरहुँदैन।व्यक्तिकोरउसकोपरिवारकोशैक्षिकरआर्थिकस्थितिसमेतलाईमूल्यांकनगरेरमात्रआरक्षणदिनेव्यवस्थालागूगर्नुपर्छ।
आरक्षणव्यवस्थाकाकमजोरीकेहुन्त?
१. बितिसकेकोइतिहासकोसमीक्षाआजगरेरदोषनभएकोपुस्तालाईराज्यलेगरेकोविभेदरअन्यायनैहोआरक्षणव्यवस्था।
२. योग्यतारक्षमतालाईनजरअन्दाजगरेरसिपरयोग्यताभएकोमानिसहुनुपर्नेपदमासमावेशिताकानाममाकमयोग्यरदक्षहरुकोनियुक्ति, जसलेसम्बन्धितसंस्थारदेशकोनैकार्यक्षमतामाह्रासल्याउने।
३. योग्यता, सिपरदक्षताकोराज्यलेउचितमूल्यांकनलामोसमयगर्नसकेनभनेक्षमतापलायनहुनुपर्नेस्थितिआउने।
४. आरक्षणव्यवस्थाकोदुरुपयोग।जस्तै:एकैव्यक्तिलेविभिन्नतहमाआरक्षणलिने, वाशैक्षिकरआर्थिकरुपमाउच्चवर्गकोव्यक्तिलेजातीयवाक्षत्रीयभएरपाउनेआरक्षणदुरुपयोगगर्नेवामधेसीचमारकोतथ्यांकमाउच्चजातीयवाआर्थिकअवस्थाकोमानिसलेआरक्षणलिने।
५. भोटव्यवस्थासँगजोडिएकोविषयभएकोलेमतदातागुमाउनेडरलेकुनैदललेयसकोविरोधगर्ननसकीअनन्तकालसम्मलम्बिएरअन्यायपूर्णअवस्थामापुग्नसक्नेभएकोछ।भारतमापछिल्लोसमयमायस्तैदेखिएकोछ।
६. आरक्षणमापढ्न, जागिरखान, बढुवाहुनकोटामापाइहालिन्छभन्नेमानसिकतालेगर्दाआरक्षितसमुहकोमानिसहरुकममिहिनेतगर्नेवालगनशीलनहुनेभईक्षमतामाह्रासआउने।
७. समुदायकोमानिसपदमापुगेरसमुदायकोफाइदाहुन्छभन्नेकेहीजरुरीछैन।पहाडीमुलकोखोइरोखनेरविरोधगरीसाम्प्रदायिकक्षेत्रीय,जातीयराजनीतिहावीगराएरसबैप्रदेशमामधेसीमुलकोमानिसमात्रमन्त्री-सभासदहुँदापनि२नम्बरप्रदेशमाकेहीतात्विकपरिवर्तनभएकोछैन, बरुआर्थिक-सामाजिकस्थितिझन्बिग्रिएकोछ।यसकोअर्थ, हाम्रोमान्छेहोइन,राम्रोमान्छेचाहिन्छ।
मेडिकलशिक्षामाआरक्षणकिनहुनुहुँदैन?
डाक्टरराजनीतिकर्मीजस्तोसमानुपातिक, समावेशीहुनजरुरीछैन।निश्चितशिक्षारज्ञाननभएकोमानिसराजनीतिमाहुँदातदेशकोयोहालतछ। त्यसैलेदेशकोस्वास्थ्यसँगसरोकारराख्नेविषयमाज्ञानरसिपअवमूल्यनगरेरसमानुपातिकसमावेशीडाक्टरबनाउनेकुराएकस्वस्थराष्ट्रलाईमान्यहुनैहुँदैन।विज्ञानमाप्लसटुप्रथमश्रेणीमापासगरेकोमान्छेसीमान्तकृतहोभनेरभन्नेआधारनैहास्यास्पदछ।
यहाँतसंविधानलेप्रदत्तगरेकोअधिकारभनेरएमबिबिएसआरक्षणमापढेकोमान्छेले, स्नातकोत्तरमापनिरअझैपिएचडीमापनिकोटामागेरआन्दोलनगरेकोदेखिन्छ।पिएचडीमात्रनभएरफेरीलोकसेवामापनिआरक्षणकोयाचनागरेकोसुनिन्छ।
आरक्षणलेपरिकल्पनागरेकोभनेकोदुईवर्गबीचकोदौडिनेबिन्दुसमानभनेकोहो।विज्ञानमाप्लसटुवाएमबिबिएससमानप्रस्थानबिन्दुहैनर? एमबिबिएसपासगरेरडाक्टरकोजागिरखाएकोमान्छेले’ “फेरिमपिछडा, शोषित, सीमान्तकृतभएँ, मलाईआरक्षणचाहियो” भन्छभनेकितऊडाक्टरहुनअयोग्यनैहो, यातउसलेअरुलाईनिषेधगर्नआरक्षणकोदुरुपयोगगर्नचाहन्छ।
अनन्तकालसम्मभनेरभनिएकोयस्तोप्रणालीलेप्रतिभावानव्यक्तिलाईपाखालगाउँदैसट्टासमावेशीसमानुपातिकडाक्टरउत्पादनगर्दैजानेहोभनेदेशकोस्वास्थ्यस्थितिबिग्रिनेतपक्कानैछ, यसलेप्रतिभावानहरुमानैराश्यताबढाउनेरप्रतिभापलायनगराउनेनिश्चितछ।योदोहोरोमारमादेशरजनताकैस्वास्थ्यअनन्तकालसम्मपिल्सिरहनुपर्नेस्थितिआउनेछ।
अस्पतालमाबिरामीले'डाक्टरसा'ब, हजुरपढेरडाक्टरभएकोकिकोटाबाट?' भनेरसोध्नेदिनआएभनेकेहोला?
त्यसैलेफेरिपनित्यहीभनाइव्यक्तगर्नचाहन्छु- एउटापेसाकर्मीखराबवकिलहुनसक्छ, खराबइन्जिनियरहुनसक्छ, तरएउटापेसाकर्मीकहिलेखराबडाक्टरहुनसक्तैनरकदापिहुनुहुँदैन।
आधारभूततहभनेरएमबिबिएससम्मआरक्षणलाईसहीमान्नसकिएला, तरविशेषज्ञवापिएचडीतहमाआरक्षणस्वीकार्यहुनसक्दैन, हुनुहुँदैन।समावेशीसमानुपातिकहोइन, डाक्टरसिपरज्ञानयुक्तचाहिन्छ।एमबिबिएसपासगरेरडाक्टरभइसकेकोमानिसपनिउसकोसमकक्षीकोतुलनामापिछडा, उत्पीडितसीमान्तकृतहुन्छभन्नेकुतर्ककसैकोमनमाछबनेकृपयायस्तोलाजमर्दोकुरानगरौँ।
कसैलाईलाग्छकि,पहिलाआरक्षणबाटपढेकोमानिसकमजोरहुँदैनभन्नेभनेस्वागतछ, मिहिनेतगरौँ, सँगैप्रतिस्पर्धागरौँ।कमजोरनठान्नेतरआरक्षणचाहिनेकुराचाहिँतर्कसंगतहुँदैनहोला।
हुनतनेपालमापहुँचरराजनीतिलेसबैथोकगर्नेहो।तर्क, तथ्यरवास्तविकताकोकेहीमूल्यछैन।तरपनिभन्छु, विशेषज्ञरपिएचडीतहमाआरक्षणमाग्नुनैहास्यास्पदछ।जातपात, लिंग, पैसातिर्नेगरी, भनसुनवाभ्रष्टाचारकोबाटो, सरकारीजागिरकोनिहुँजस्ताकुनैपनिकुराकोनाममापनिविशेषज्ञतहमाआरक्षणजायजछैन।मेडिकलउच्चशिक्षाशुद्दप्रतिस्पर्धारक्षमताकोआधारमामात्रैहुनुपर्छरनि:शुल्कनैहुनुपर्छ।
