न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रमिह विद्यते।
आत्मसंयमयोगेन तप्यते चात्मदर्शनम्॥"
(“There is nothing more purifying than true knowledge. Through self-discipline and reflection, one attains self-realization.” – Bhagavad Gita 4.38)
परवाच्येषु निपुणः सर्वो भवति सर्वदा । आत्मवाच्यं न जानाति जानन्नपि विमुह्यति ॥
"हामी सधैं अरूको दोष देख्नमा निपुण हुन्छौं, तर आफ्नै दोषप्रति अन्धा हुन्छौं—र थाहा पाए पनि भ्रमित रहन्छौं।"
परिचय: हामी प्रायः अरूको गल्ती औंल्याउनमा निपुण हुन्छौँ तर आफ्नै गल्ती देख्न सक्दैनौँ। संस्कृतको यी दुइटा उक्तिले यो सत्यलाई राम्रोसँग व्याख्या गर्दछ:
"परवाच्येषु निपुणः सर्वो भवति सर्वदा। आत्मवाच्यं न जानाति जानन्नपि विमुह्यति।" अर्थात्, "हामी सधैँ अरूको दोष देख्नमा निपुण हुन्छौँ, तर आफ्नै दोषप्रति अन्धा हुन्छौँ र थाहा पाए पनि भ्रमित रहन्छौँ।" र
न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रमिह विद्यते।
आत्मसंयमयोगेन तप्यते चात्मदर्शनम्॥
'यो संसारमा ज्ञान (सत्य ज्ञान) जत्तिको पवित्र पार्ने अरू कुनै कुरा छैन। आत्म-अनुशासन (आत्मसंयम) र योगको अभ्यासद्वारा, मानिसले आत्मसाक्षात्कार प्राप्त गर्दछ।'
आज हाम्रो देशमा देखा परेको संकटको मूल कारण पनि यही हो। राजनीतिक अस्थिरता, बढ्दो भ्रष्टाचार र जनताको असन्तुष्टिले जन्माएको यो अवस्थाको गहिराइमा हेर्ने हो भने, दुवै पक्षमा आत्मचिन्तनको अभाव नै प्रमुख समस्याको रूपमा देखा पर्छ।
नेताहरूको असफलता: हाम्रा नेताहरूले लामो समयदेखि जनताको आवाजलाई बेवास्ता गर्दै आएका छन्। छिमेकी मुलुकहरू श्रीलंका र बंगलादेश मा नेतृत्व पतनबाट पाठ सिक्न असफल भएका छन्। उनीहरूले आफूले गरेका कामको समीक्षा गरेनन्, जनताको भावनालाई बुझ्न सकेनन्। यसले गर्दा जनता र सरकारबीचको दूरी बढ्दै गयो र अहिलेको यो विस्फोटक अवस्था सिर्जना भयो। उनीहरूले आफ्नो गल्ती स्वीकार गर्नुको सट्टा अरूलाई दोष लगाउनमा नै आफ्नो समय खर्च गरिरहेका छन्।
जनआन्दोलनमा देखिएको अराजकता: यता, शान्तिपूर्ण रूपमा सुरु भएको जेनजीको आन्दोलनमा पनि केही व्यक्तिहरूको आवेगपूर्ण व्यवहारले अराजकता निम्त्यायो। यद्यपि आन्दोलनका आयोजकहरूले अहिंसाको आह्वान गरेका थिए, केही व्यक्तिहरूको संयम गुमाउने बानीले यो आन्दोलनलाई अव्यवस्थित बनायो। यहाँ पनि आत्मचिन्तनको अभाव नै प्रमुख कारण हो। अरूको भ्रष्टाचार र गलत कामको विरोध गर्दै गर्दा, आफैले संयमता गुमाएर हिंसात्मक बाटो अपनाउनुले हाम्रो आफ्नै कमजोरीलाई उजागर गर्दछ।
आत्मचिन्तन नै समाधानको बाटो: नेताहरूको भ्रष्टाचार र केही व्यक्तिहरूको आवेगपूर्ण व्यवहारले एउटै कमजोरी देखाउँछ: आत्मचिन्तनको अभाव। यही कमजोरी नै हाम्रो अस्तव्यस्तताको मूल कारण हो। जबसम्म हामी, समाजका रूपमा, साँचो आत्ममूल्यांकन गर्न तयार हुँदैनौँ, तबसम्म हामी विनाशको यही चक्रमा फसिरहनेछौँ।
अब हामी फरक बाटो रोज्न सक्छौँ। परिवर्तनको सुरुवात आफैँबाट गर्नुपर्छ। अरूलाई दोष दिनुअघि आफ्नै कर्मको समीक्षा गरौँ। आत्मचेतना, आत्मबोध, र आत्मसाक्षात्कार को अभ्यास गरौँ। हामीले के गर्न सक्छौँ, के गल्ती गरिरहेका छौँ, र कसरी अगाडि बढ्न सक्छौँ भन्ने बारेमा गहिरो सोचाइ गरौँ।
निष्कर्ष: आजको संकट कुनै एक व्यक्ति वा समूहको मात्र होइन, यो हाम्रो सामूहिक कमजोरीको प्रतिफल हो। जब हामी एकअर्कालाई दोष दिन छाडेर आफैमा सुधार गर्न तयार हुन्छौँ, तब मात्र हामी उठ्न सक्छौँ—टुक्रिएको आवाज होइन, परिवर्तनका लागि एकताबद्ध शक्ति बनेर।
'श्री भगवानुवाच
असंशयं महाबाहो मनो दुर्निग्रहं चलम् ।
अभ्यासेन तु कौन्तेय वैराग्येण च गृह्यते ॥ '
"श्री भगवान्ले भन्नुभयो: हे महाबाहु अर्जुन! निःसन्देह मनलाई वशमा राख्न कठिन र चञ्चल छ, तर हे कुन्तीपुत्र! यसलाई अभ्यास र वैराग्यद्वारा वशमा ल्याउन सकिन्छ।"
हामी एक हौँ। फेरि उठौँ। जय देश। जय नेपाल।
