स्वास्थ्यको वार्षीक प्रतिवेदन हालै सार्वजनिक भएको छ। यो वार्षिक प्रतिवेदन चालु आर्थिक वर्षको भनेको होइन। यो वार्षिक प्रतिवेदन त गत आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को हो। २०७८ असार मसान्तसम्म भएका कामहरुको प्रतिवेदन २०७९ असारको अन्तिमतिर सार्वजनिक भएको छ। गत आर्थिक वर्ष सकिएको एक, दुई वा तीन महिना ढिला प्रतिवेदन सार्वजनिक भएको होइन ठ्याक्कै एक वर्षपछि भएको हो।
वार्षिक प्रतिवेदन र दुई प्रसंग
क) वार्षिक प्रतिवेदन बनाउन पनि वर्ष दिन लाग्ने रहेछ। आफैं बनाउने भए त 'दशक प्रतिवेदन' मात्रै आउने थियो होला! २०७८ असारसम्मको कामको प्रतिवेदन २०७९ असारमा सार्वजनिक! ढिलै भएपनी आयो त्यसका लागि धन्यवाद।
ख) यो वार्षिक स्वास्थ्य प्रतिवेदन कसका लागि हो?
नेपालको संविधानको भाग १, धारा ७ मा 'सरकारी कामकाजको भाषा: (१) देवनागरी लिपिमा लेखिने नेपाली भाषा नेपालको सरकारी कामकाजको भाषा हुनेछ' भन्ने उल्लेख छ।
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय र स्वास्थ्य सेवा विभागबाट प्रकाशन हुने प्राय जस्ता प्रतिवेदनहरुको मुख्य भाषा अंग्रेजी हुन्छ। यतिसम्म कि प्रस्तुतिकरण समेत अङ्ग्रेजी भाषामा! सार्वजनिक निकायहरुले प्रतिवेदन प्रकाशन गरि आम नागरिकलाई सुसुचित गराउनु अर्थात सूचनाको हकलाई संबोधन गर्नु भनेको पनि सरकारी काम हो।
उदाहरणका लागि स्वास्थ्य सेवा विभागको “Annual Health Report” प्रकाशन हुन लागेको २८ वर्ष भईसक्यो। वर्षभरी स्वास्थ्य क्षेत्रमा गरिएका जतिपनि क्रियाकलाप छन्, सबै अंग्रेजी भाषामा छन्।
अब केहि निम्न प्रश्नमा गम्भीर भएर सोचौं:
१) म एउटा स्नातकोत्तर गर्दै गरेको विद्यार्थीलाई त यो भाषा बुझ्न कठिन छ भने एउटा सामान्य लेखपढ गरेको नेपाली नागरिकले कसरि बुझ्छ?
२) सरकारले स्वास्थ्य क्षेत्रमा गरेका कार्यहरुको बारेमा सहज रुपमा जानकारी पाउने नागरिकको हक होइन?
३) सुशासनको ४ वटा मुख्य आधारशिला अन्तर्गत एउटा पारदर्शिता पनि हो। अर्थात सरकारले गरेका कार्य जनताले स्पष्ट थाह पाउने। सरकारले गरेका कार्यहरु जनताको समझमा नआउने गरि प्रकाशन गरिएका सरकारी कार्यले कसरि सुशासन र पारदर्शिता प्रबर्द्धन गर्छ?
४) वार्षिक स्वास्थ्य प्रतिवेदन कसका लागि बनाइएको हो? मेरो विचारमा नागरिक, नेपाल भित्रकै सरोकारवाला निकाय/व्यक्तिहरु र विदेशी सरोकारवाला निकाय/व्यक्तिहर। यहि होइन? यो प्रतिवेदन ७६१ वटा सरकारका कति जनप्रतिनिधिले पढेर बुझ्न सक्छन्? कति सामान्य लेखपढ गर्ने नागरिकले बुझ्न सक्छन्? अंग्रेजी भाषा कमजोर भएका कति स्वास्थ्यकर्मी, विद्यार्थी, अनुसन्धानकर्ता र संचारकर्मीले बुझ्न सक्छन्? यिनीहरु मैत्री हुनुपर्छ होला कि नाई?
५) अंग्रेजी भाषामा नबनाउनु भन्दैन तर सर्वप्रथम अनिवार्य रुपमा नेपाली भाषामा बनाइनु पर्छ। त्यसपछि आवश्यकता अनुसार अंग्रेजी, चाईनिज, स्पेनिस, हिन्दी आदी भाषामा बनाए पनि हुन्छ।
६) एकातिर स्वास्थ्य क्षेत्रका सार्वजनिक निकायहरुले दिनरात नभनी काम गरिरहेको हुन्छन्। अर्कातिर नागरिकलाई स्वास्थ्य क्षेत्रमा काम नै भएन भन्ने जनगुनासो सुन्नमा आउँछ। गरेको काम देखाउने एउटा सशक्त माध्यम वार्षिक प्रतिवेदन हो। त्योपनि नबुझिने भाषामा भएपछि के काम?
७) जनप्रतिनिधिहरुले पढ्न नमिल्ने भाषामा प्रतिवेदन बनाउने, अनि राजनीतिक नेतृत्वले स्वास्थ्य क्षेत्रको संवेदनशिलता बुझेन भन्ने? यसरी पब्लिक हेल्थको पैरवी हुन्छ हो?
अन्त्यमा,
दार्चुलाको टुप्पोदेखि झापाको फेदीमा रहेको स्वास्थ्य संस्थामा कार्यरत स्वास्थ्यकर्मीले गरेको काम देखाउने यहि एउटा प्रतिवेदन हो। संविधान विपरित भई उहाँहरुको कार्यको अवमुल्यांकन नगरिदिनुस्! सहयोगी संस्थाहरुको अधिक भर परेर होला अंग्रेजी प्रतिवेदन बन्ने! कम्तिमा प्रतिवेदन भएपनी आफैं बनाई दिनुहोस्। सकिन्छ भने विगतका केहि वार्षिक स्वास्थ्य प्रतिवेदनको नेपाली उल्था ल्याउनुस्। सक्नु भएन भने अब आउने वार्षिक स्वास्थ्य प्रतिवेदन कम्तिमा नेपालीमा ल्याउनुहोस्। यति पनि सक्नुभएन भने सरकारी जागिर छोडी विदेशी संस्थामा जागिर खान जाँदा ठिक होला कि?
-(कुँवर वरिष्ठ जनस्वास्थ्य अधिकृत हुन्)
