हरेक वर्ष डिसेम्बर १२ मा मनाइने सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेज दिवस यस वर्ष पनि मनाइएको छ। सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेज भन्नाले सबै नागरिकलाई आवश्यक स्वास्थ्य सेवाको पहुँच र सुविधा सुनिश्चित गर्नु हो। यसको उद्देश्य मानिसहरूको स्वास्थ्य सुधार गर्दै, सबैलाई सस्तो, गुणस्तरीय र समयमै स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध गराउनु हो। संसारभरि यो अवधारणा महत्वपूर्ण छ र नेपालमा पनि यसका लागि सरकार र विभिन्न संस्थाहरूले काम गरिरहेका छन्। तर नेपालमा स्वास्थ्य सेवाको अवस्था अझै असमान रहेको छ र सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेजको लक्ष्य हासिल गर्नका लागि केही चुनौतीहरूको समाधान गर्नुपर्नेछ।
नेपालमा स्वास्थ्य सेवाको वर्तमान अवस्था
नेपालको स्वास्थ्य सेवा प्रणालीले केही दशकअघि सुधारका थुप्रै प्रयास गरेको छ। सार्वजनिक स्वास्थ्य सेवा, निजी क्षेत्रको योगदान र सामुदायिक स्वास्थ्य सेवाले नेपालका नागरिकलाई स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध गराउने काम गर्दै आएको छ। तथापि, स्वास्थ्य सेवामा असमानता र पहुँचको समस्याहरू अझै पनि प्रमुख चुनौती हुन्।
१. स्वास्थ्य सेवा केन्द्रहरूको अभाव: नेपालको ग्रामीण र दुर्गम स्थानहरूमा स्वास्थ्य सेवा केन्द्रहरूको अभाव अझै ठूलो समस्या हो। यहाँका नागरिकहरूले उपचारका लागि सामान्यत: लामो यात्रा गर्नुपर्ने हुन्छ। प्राथमिक स्वास्थ्य सेवा केन्द्रहरूको संख्या बढाउनु र यी केन्द्रहरूको गुणस्तर सुधार गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।
२. स्वास्थ्यकर्मीहरूको कमी: नेपालमा स्वास्थ्यकर्मीहरूको अभाव विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रमा छ। चिकित्सक, नर्स र अन्य स्वास्थ्यकर्मीहरूको संख्या कम छ र यसले स्वास्थ्य सेवामा असमानता ल्याएको छ। यही कारणले, गाउँका जनतालाई गुणस्तरीय उपचार प्राप्त गर्न गाह्रो हुन्छ।
३. स्वास्थ्य बीमा र आर्थिक पहुँच: नेपालमा स्वास्थ्य बीमाको पहुँच अझै सीमित छ। धेरै मानिसहरूको आर्थिक अवस्था कमजोर रहेको कारण स्वास्थ्य सेवा लिन उनीहरूले औषधि र उपचारको खर्च भर्न नसक्ने समस्या छ। गरिबी र स्वास्थ्य सेवामा पहुँचको असमानता ठूलो चुनौती हो।
४. सार्वजनिक र निजी स्वास्थ्य सेवामा असमानता: नेपालमा निजी अस्पतालहरूको संख्या र सेवाहरू गुणस्तरीय भए पनि ती अस्पतालहरूको शुल्क धेरै महँगो छन्। यस कारण, आर्थिक रूपमा कमजोर वर्गका मानिसहरूलाई गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा प्राप्त गर्न कठिनाइ हुन्छ। यसले सार्वजनिक र निजी क्षेत्र बीचको असमानता झन् गहिरो बनाउँछ।
सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेजको उद्देश्य र महत्त्व
सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेजको उद्देश्य भनेको सबैको लागि स्वास्थ्य सेवामा समान पहुँच र सस्तो उपचार सुनिश्चित गर्नु हो। यसका लागि, सबै नागरिकलाई प्राथमिक स्वास्थ्य सेवा, जाँच, औषधि, उपचार र आपतकालिन सेवा बिना कुनै भेदभावको उपलब्ध गराइन्छ। स्वास्थ्य सेवा पहुँचको अभाव, भौतिक र आर्थिक असमानता, र स्वास्थ्य सेवाको गुणस्तरमा भिन्नता भएका कारण, यूएचसी नेपालको लागि आवश्यक छ।
नेपालमा सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेजको लागि के काम हुँदैछ?
नेपाल सरकारले विभिन्न योजनाहरू र कार्यक्रमहरूको माध्यमबाट स्वास्थ्य सेवामा सुधार ल्याउने प्रयास गरेको छ:
- स्वास्थ्य बीमा योजना: नेपाल सरकारले स्वास्थ्य बीमा योजनाको माध्यमबाट स्वास्थ्य सेवामा पहुँच बढाउने प्रयास गरिरहेको छ। यो योजनाले नागरिकलाई स्वास्थ्य उपचारका लागि वित्तीय सुरक्षा प्रदान गर्छ। सरकारले यसलाई व्यापक बनाउने काम गरिरहेको छ, ताकि सबै नागरिकलाई यसबाट लाभ मिल्न सकोस्।
- स्वास्थ्य सेवा केन्द्रहरूको विस्तार: सरकार र विभिन्न विकास साझेदार संस्थाहरूले नेपालका दुर्गम र ग्रामीण क्षेत्रहरूमा स्वास्थ्य सेवा केन्द्रहरूको निर्माण र सुदृढीकरणमा ध्यान दिइरहेका छन्। यसले ग्रामीण जनतालाई प्राथमिक स्वास्थ्य सेवामा पहुँच बढाउँछ।
- स्वास्थ्यकर्मीहरूको तालिम र संख्या वृद्धि: स्वास्थ्य सेवामा सुधार ल्याउनका लागि स्वास्थ्यकर्मीहरूको संख्या बढाउने र तिनीहरूको तालिममा सुधार गर्ने पहल भइरहेको छ। यो कदमले स्वस्थ जीवनका लागि आवश्यक स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्नमा मद्दत पुर्याउनेछ।
- स्वास्थ्य शिक्षा र जनचेतना: स्वास्थ्य सेवामा पहुँचको लागि जनतालाई स्वास्थ्यका बारेमा शिक्षा र जानकारी दिने महत्त्वपूर्ण छ। सरकारले स्वास्थ्य शिक्षा कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर जनतालाई रोगको रोकथाम र स्वस्थ जीवनशैलीका बारेमा सचेत बनाउनका लागि काम गरिरहेको छ।
चुनौतीहरू र समाधानका उपायहरू
नेपालमा सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेज प्राप्त गर्नका लागि केही प्रमुख चुनौतीहरू रहेका छन्:
- स्वास्थ्य सेवाको असमान पहुँच: ग्रामीण र शहरी क्षेत्रबीचको स्वास्थ्य सेवा पहुँचको भिन्नता अझै पनि स्पष्ट छ। यसलाई समाधान गर्नका लागि ग्रामीण क्षेत्रमा स्वास्थ्य केन्द्रहरूको संख्या र स्रोतहरूको सुदृढीकरण गर्न आवश्यक छ।
- आर्थिक समस्या: धेरै मानिसहरूको आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाले उनीहरूलाई स्वास्थ्य सेवा खर्च वहन गर्न गाह्रो हुन्छ। स्वास्थ्य बीमा र सरकारी सब्सिडी योजनाहरूको पहुँचलाई व्यापक बनाउनुपर्ने आवश्यकता छ।
-स्वास्थ्यकर्मीहरूको अभाव: विशेषगरी दुर्गम क्षेत्रहरूमा स्वास्थ्यकर्मीहरूको कमीको समस्या छ। यसका लागि सरकारले स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई प्रोत्साहन र उपयुक्त तालिम उपलब्ध गराउनु पर्छ।
निष्कर्ष
सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेज नेपालको लागि एउटा महत्वपूर्ण लक्ष्य हो। यो लक्ष्य हासिल गर्नका लागि सरकारले, निजी क्षेत्र र नागरिक समाजले मिलेर काम गर्नु आवश्यक छ। स्वास्थ्य सेवामा समान पहुँच सुनिश्चित गर्दा, हामी सबैलाई स्वस्थ जीवन र विकासको मार्गमा अगाडि बढ्न सक्नेछौं। त्यसैले, स्वास्थ्य क्षेत्रको सुधार र सार्वभौमिक स्वास्थ्य कवरेजको प्राप्ति एक संयुक्त प्रयासका रूपमा अघि बढाउनु पर्छ।
म मेरो सन्देश जिम्मेवार विभागहरूसम्म पुर्याउन चाहन्छु, जसले स्वास्थ्य सेवा सुविधामा सुधार ल्याउने जिम्मा लिएका छन्। आशा छ, आवश्यक परिवर्तन चाँडो कार्यान्वयन हुनेछ। यी दिनहरूको मात्र उत्सव मनाउनुले अर्थपूर्ण परिवर्तन ल्याउन सक्दैन। सरकारले फरक दृष्टिकोण अपनाएर छिटो निर्णय र कार्य गर्न आवश्यक छ। यदि तपाईं साँच्चिकै स्वास्थ्य सेवाको वास्तविक अवस्था देख्न चाहनुहुन्छ भने, केही ग्रामीण क्षेत्रहरूमा जानुहोस्, जहाँ आज पनि मानिसहरूलाई ओआरएस र पेरासिटामोल जस्ता आधारभूत औषधिहरूको अभाव छ।
म एक राम्रो नेपालको सपना देख्छु, जहाँ स्वास्थ्य सेवाहरू देशभरि समान र सुलभ रूपमा उपलब्ध हुनेछन्। यसले केवल जनताका लागि मात्र होइन, हामी जस्ता समर्पित पेसेवरहरूको लागि पनि सेवा गर्न सजिलो बनाउनेछ, जसले साँच्चिकै राष्ट्रको सेवा गर्न चाहन्छौं। दुर्भाग्यवश, जनशक्ति, बजेट, स्रोत र पहुँचको अभावका कारण हामीमध्ये धेरैलाई अरू देशमा सेवा गर्न जानु बाध्य बनिरहेको छ।
