आजको जटिल र तीव्र गतिमा अगाडि बढिरहेको स्वास्थ्य सेवाको क्षेत्रमा चिकित्सकीय लापरवाही र गल्ती (medical malpractice and negligence) का घटनाहरू दिनप्रतिदिन बढिरहेका छन्। स्वास्थ्यकर्मीहरूले निरन्तर दक्षता र नैतिकताको पालना गरिरहेका भए तापनि, सबैभन्दा कुशल चिकित्सकहरू पनि यस्ता दावीहरूबाट अछुतो रहन सक्दैनन्। बिरामी पक्षकाहरू अब बढी सचेत, जानकार र कानुनी रूपमा सक्षम भएका छन्, जसका कारण साना त्रुटिहरू पनि कानुनी मुद्दामा रूपान्तरण हुन सक्छन्।
चिकित्सकीय लापरवाही र गल्ती के हो?
चिकित्सकीय लापरवाही भन्नाले त्यो अवस्था जनाउँछ, जहाँ चिकित्सकले उपचारका क्रममा मान्य मापदण्डहरू पालना नगर्दा रोगीलाई हानी पुगेको हुन्छ। गल्ती (Negligence) भनेको चिकित्सकीय कर्तव्यको बेवास्ता हो- जसमा उपचार नगर्ने, ढिला गर्ने, वा गलत निर्णय लिने जस्ता कार्यहरू पर्दछन्।
एक प्रचलित चिकित्सकका रूपमा, कुनै उपचारको जटिलता र लापरवाहीबीचको सीमालाई पहिचान गर्न सक्नु अत्यावश्यक हुन्छ - केवल कानुनी सुरक्षा होइन, रोगीको सुरक्षा र पेशागत प्रतिष्ठाका लागि पनि।
किन लापरवाहीका घटनाहरू बढिरहेका छन्?
१. कार्यभार र प्रणालीगत दबाव
अत्यधिक बिरामीहरू, समय अभाव, र स्रोतको कमीका कारण चिकित्सक थकित र तनावग्रस्त हुन्छन्, जसले त्रुटिको सम्भावना बढाउँछ।
२. आधुनिक चिकित्सा प्रविधिको जटिलता
नयाँ प्रविधि र प्रोटोकलहरूको प्रयोगले गल्तीको गुन्जायस पनि बढाउँछ — जस्तै EHR मा गलत इन्ट्री, AI आधारित निर्णयमा निर्भरता आदिले।
३. संचार र दस्तावेजीकरणमा कमजोरी
धेरै केसहरू उपचारको प्राविधिक त्रुटि नभई संचारमा आएको कमीकमजोरीका कारण हुन्छन् — अस्पष्ट नोटहरू, अपूर्ण जानकारी, वा अनुगमनको अभावले दावी निम्त्याउँछ।
४. बिरामीको कानुनी जागरुकता
आजका बिरामीहरू सूचित छन् र आफ्ना अधिकारबारे सचेत छन्। सानो त्रुटिले पनि उनीहरू कानुनी कदम चाल्न सक्छन्।
५. निरन्तर चिकित्सा शिक्षा (CME) मा कमजोरी
चिकित्सा क्षेत्र तीव्र गतिमा अगाडि बढिरहेको हुँदा पछिल्लो उपचार प्रविधिबारे अपडेट नभएसम्म चिकित्सकीय मापदण्ड पुरानो हुन सक्छ।
चिकित्सकमाथि यसको असर
• मानसिक र भावनात्मक दबाव: कानुनी प्रक्रिया थालिँदा चिकित्सकहरूमा तनाव, आत्म-सन्देह, र डिप्रेशनसम्म देखिन सक्छ।
• पेशागत छवि कमजोर: आरोप प्रमाणित नभए पनि प्रतिष्ठामा असर पर्न सक्छ।
• आर्थिक भार: बीमा शुल्क वृद्धि र कानुनी खर्चले आर्थिक समस्या निम्त्याउन सक्छ।
• डिफेन्सिभ मेडिसिन: डरका कारण आवश्यक नभएका परीक्षण वा औषधि सिफारिस गरिन सक्छ।
जोखिम न्युनिकरणका उपायहरू
१. स्पष्ट र पूर्ण दस्तावेजीकरण
उपचारको प्रक्रिया, निर्णय, सल्लाह र अनुगमन सबै कुरालाई यथासम्भव स्पष्ट रूपमा अभिलेख गर्नुहोस्।
२. रोगीसँग प्रभावकारी संचार
साझा निर्णय प्रक्रियालाई प्रोत्साहन गर्नुहोस्। बिरामीलाई बुझिने भाषामा कुरा गर्नुहोस्, प्रश्न गर्न हौसला दिनुहोस्।
३. सीएमईको निरन्तरता
नयाँ उपचार मापदण्ड, औषधि सूचना, र प्रक्रियागत परिवर्तनहरूमा सधैं अपडेट रहनुहोस्।
४. सहकर्मीहरूसँग समीक्षा
मर्विलिटी र मोर्टालिटी ( Morbidity & Mortality) समीक्षा बैठक, केस डिस्कसन आदि नियमित गर्नुहोस् जसले सिकाइको संस्कार बलियो बनाउँछ।
५. सुरक्षा संस्कारको विकास
त्रुटि, ‘near-miss’ र जोखिमका अवस्था खुलस्त रिपोर्ट गर्न सक्ने वातावरण सिर्जना गर्नुहोस्, दण्डको डर बिना।
६. बीमा सुरक्षाको सुनिश्चितता
आफ्नो पेशागत कार्य अनुसारको बीमा सुनिश्चित गर्नुहोस् र त्यसको सर्तहरू राम्ररी बुझ्नुहोस्।
आजको चिकित्सा अभ्यास केवल उपचार दिनेमात्र होइन, लगातार जोखिम व्यवस्थापन गर्ने कार्य पनि हो। हरेक चिकित्सकले आफ्नो पेशागत निष्ठा, कानुनी सुरक्षा, र रोगीको हितबीच सन्तुलन राख्नुपर्छ। गलतिहरू सधैं टार्न सकिन्न, तर धेरैजसो लापरवाही रोक्न सकिने खालका हुन्छन्- यदि हामीले व्यक्तिगत सतर्कता र संस्थागत सुधार दुवैलाई प्राथमिकता दियौं भने।
सामूहिक जिम्मेवारी, पारदर्शिता, र रोगी-सुरक्षालाई केन्द्रमा राख्ने प्रयासहरू मार्फत हामी यस बढ्दो समस्याको समाधानतर्फ अगाडि बढ्न सक्छौं — र चिकित्सा पेशाको मूलमन्त्र “नोक्सान नगर्नु” लाई पुनः स्थापित गर्न सक्छौं।
(डा रोय कास्र एआई हस्पिटल, कारियो युनिभर्सिटीमा कार्यरत छन्)
