'डाक्टर सा'ब, मलाई ज्वरो र खोकी लाग्ने गरेको छ। प्रशस्त तातो पानी पिउँछु र बाफ लिन्छु। औषधि पनि धेरै खाइसकेँ तर खोकी निको भएन। के गर्ने, निकै समस्यामा छु।'
हिजोआज हामीसँगको भेटमा अधिकांश बिरामीहरुले यस्तै भन्ने गर्छन्।
जाडो बढ्दै जाँदा यस्ता समस्या लिएर आउनेको संख्या दिनानुदिन बढ्दै गइरहेको छ। यस्ता लक्षणहरु हाल स्कुल, परिवार तथा कार्यालयमा काम गर्ने कर्मचारीहरुमा पनि देखा पर्न थालिसकेको छ। यसखाले ज्वरो र खोकीजस्ता लक्षण फ्लुको संक्रमणको कारण देखा परिरहेको छ।
के हो फ्लु?
इन्फ्लुएन्जा भाइरसलाई छोटकरीमा फ्लु भन्ने गरिन्छ। यो ए, बी र सी गरेर तीन प्रकारका हुन्छन। फ्लु 'ए' अन्तर्गत बर्ड फ्लु, स्वाइन फ्लु, हङकङ फ्लु पर्छन्। यस्तो भाइरस हरेक सिजनमा बारम्बार देखिन्छन्।
फ्लु 'बी' भाइरस 'ए'पछि बढी देखिने गर्छ तर दुवैले उतिकै स्वास्थ्य जटिलता ल्याउन सक्छन्। फ्लु 'सी' भने सबैभन्दा कम देखिने गर्छ।
नेपालमा फ्लु भाइरसको प्रकोप कहिले बढी देखिन्छ?
१) जाडो यामको सुरुवात र अन्तमा
२) बर्सातको समयमा
अहिले नेपालमा फ्लुको कुन भाइरस देखापरिरहेको छ?
अहिले फ्लु 'ए' अन्तर्गत स्वाइन फ्लु (एच १ एन १) र हङकङ फ्लु (एच ३, एन २) तथा फ्लु 'बी' देखापरिरहेको छ।
फ्लु कसरी सर्छ?
दुई प्रकारले फ्लुको संक्रमण सर्छ। पहिलो, संक्रमित व्यक्तिले मुख नछोपीकन हाछ्युँ गर्दा वा खोक्दा स्वस्थ व्यक्ति नजिकै (६ फिटभन्दा कम दुरीमा भए) भए सर्न सक्छ। दोस्रो, संक्रमित व्यक्तिको फ्लु भाइरस कुनै पनि वस्तुको सतहमा बसेको हुन सक्छ र त्यहाँ कुनै कारणवश हाम्रो हात परेमा र सोही हातले नाक, मुख र आँखामा छुन पुगेका सर्न सक्छ। संक्रमित व्यक्तिमा यो भाइरसको लक्षण देखिनुभन्दा एक दिनअघि र देखिसकेपछि एक हप्तासम्म अरुलाई सर्न सक्दछ।
लक्षण
यो सामान्यदेखि कडा रुपमा देखिने गर्छ।
१) ज्वरो
२) खोकी
३) घाँटी खसखस गर्ने वा दुख्ने
४) नाकबाट पानी बग्ने
५) जिउ दुख्ने
६) आलस्य हुने
७) बालबालिकाहरुमा बान्ता र पानी जस्तो पखाला लाग्ने
कडा भए के हुन्छ?
१) निमोनिया
२) कानको संक्रमण
३) ब्रोनकाइटिस
कस्तालाई कडा?
१) लामो समयदेखि श्वासप्रश्वास खासगरी दम, सिओपिडी, ब्रोनकाइटिस भएकालाई
२) उच्च रक्तचाप भएकालाई
३) मधुमेह भएकालाई
४) क्यान्सर भएकालाई
५) रोग प्रतिरोधाक्मक क्षमता कमजोर भएकालाई
५) पाँच वर्षभन्दा मुनिका बालबालिकालाई
६) ६५ वर्षभन्दा माथिकालाई
७) मोटोपन भएकालाई
काठमाडौँमा अत्यधिक वायु प्रदूषण छ। यसले फ्लु फैलन वा कडा हुनमा कति मद्दत गर्छ?
अनुसन्धानले फ्लु कडा बनाउनमा वायु प्रदूषणको पनि भूमिका हुने देखाएको छ। वायु प्रदूषणको मापन पीएम १० (PM 10) मात्राले पनि फ्लु अझ टाढा सम्म फैलन मद्दत गर्ने र मानिसको स्वास्थ्यमा प्रत्यक्ष नकारात्मक असर पार्ने देखाएको छ। काठमाडौँमा वायु प्रदूषणको मापन पिएम< २.५ (<PM 2.5) भएको देखाइसकेको छ।
फ्लु भाइरसको प्रयोगशाला जाँच कतिबेला उपयुक्त होला?
ज्वरो वा लक्षण देखिन थालेको पहिलो तीनदेखि पाँच दिनसम्म जाँच गर्न उपयुक्त हुन्छ। यो बेला फ्लु भाइरस अत्यधिक मात्रामा शरीरबाट निक्लिरहेको हुन्छ र त्यसैले भाइरस पनि पत्ता लाग्ने सम्भावना बढी हुन्छ।
के गर्ने?
सामान्य ज्वरो (< 100 F) र खोकी भएमा
१) आराम गर्ने
२) प्रशस्त झोलिलो (सादा पानी मात्र होइन) खानेकुरा खाने
३) आवश्यकता अनुसार सिटामोल लिने
४) पूर्णरुपमा ठिक नभएसम्म स्वास्थ्यकर्मीको सम्पर्कमा रहिरहने
यदि माथि उल्लिखित कडा हुन सक्ने समूहमा पर्ने भए सामान्य फ्लुको लक्षण देखापरे पनि तुरुन्त स्वास्थ्यकर्मीसँग परामर्श लिएर आवश्यकता अनुसार औषधि लिनुपर्छ।
के फ्लुको कडा लक्षण यसको प्रजातिमा भर पर्छ?
केही समयदेखि स्वाइन फ्लु भनिने एच १ एन १ फ्लु कडा रुपमा देखिँदै आएको छ। तर यो हङकङ फ्लु भनिने एच ३, एन २ भाइरस अत्यधिक कडा रुपमा देखापरेको जानकारीमा आएको छ। फ्लु एच ३, एन २ भाइरसविरुद्ध हाल प्रयोगमा रहेको खोपको प्रभावकारिता पनि अत्यन्त न्यून १० प्रतिशत रहेको पाइएको छ।
नेपालमा यो सिजनमा एच १ एन १ वा एच ३, एन २ भाइरसमध्ये कुनले प्रकोपको रुप लिनेछ भनेर यकिन गर्न सकिने अवस्था नभएकोले फ्लुले कस्तो रुप लेला भनेर अनुमान गर्न गाह्रो देखिन्छ।
स्मरण रहोस्, हाल भारतमा एच १ एन १ र चीनमा एच ७ एन ९ (बर्ड फ्लु) को कारणले मानिसहरुको मृत्यु भइरहेको छ।
बच्ने उपाय?
१) आवश्यकता नभई सार्वजनिक स्थलहरुमा नजाने र जानै परे पनि हातलाई बारम्बार नाक, मुख, आँखामा नलाग्ने
२) बाहिरबाट घर पसेपछि राम्रोसँग साबुन पानीले हात धुने
३) आफू संक्रमित भए सकेसम्म बाहिर नजाने र घरमा बस्दा पनि परिवारका सदस्यहरुसँग कम्तीमा पनि एक हप्तासम्म दुरी कायम गर्ने
४) फ्लु विरुद्धको खोप लगाउने
(डा पुन शुक्रराज ट्रोपिकल तथा सरुवा रोग अस्पतालमा क्लिनिकल रिसर्च युनिटको संयोजकका रुपमा कार्यरत छन्)
