काठमाडौं– स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय अन्तर्गतकै इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाको तथ्यांकले भन्छ, पछिल्लो समय नेपालमा डेंगुको संक्रमण बढ्दै गइरहेको छ।
गत वैशाखमा इटहरीको एउटा निश्चित क्षेत्रबाट सुरु भएको डेंगुको संक्रमण अहिले देशका ६७ वटा जिल्लामा फैलिइसकेको छ। डेंगुको प्रकोप तराई र पहाडका जिल्लामा मात्र नभई हिमाली जिल्लाको तल्लो भेगमा समेत फैलिएको छ।
महाशाखाकै तथ्यांक अनुसार साउन र भदौ महिनामा मात्र डेंगुबाट ६७ जिल्लाका झन्डै ८ हजार मानिस संक्रमित भइसकेका छन्। यो दुई महिनाको अवधिमा डेंगुकै कारण ६ जनाले ज्यान समेत गुमाइसकेका छन्।
तर, आफ्नै मन्त्रालय अन्तर्गतको महाशाखाको ताजा तथ्यांकलाई लुकाउँदै स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री उपेन्द्र यादवले संसद्मा बुधबार पुरानो तथ्यांक प्रस्तुत गरेर झुक्याउने काम गरे।
मन्त्री यादवले पुरानो तथ्यांक मात्र प्रस्तुत गरेनन्। उनले डेंगुको समस्या जनस्वास्थ्यका हिसाबले आत्तिइहाल्नुपर्ने अवस्थामा नरहेको भन्दै झुट समेत बोले।
जनस्वास्थ्यका क्षेत्रमा काम गरेका विज्ञहरु भन्छन्, ‘६७ जिल्लाका झन्डै ८ हजार मानिस प्रभावित भइसकेको अवस्थामा पनि समस्या होइन भनेर मन्त्रीले संसद्मा हल्का रुपमा बोल्नुभयो।’ उनीहरु मन्त्रीले संसद्मा बोलेको कुरा जनस्वास्थ्यका हिसाबमा हेर्दा निकै गलत रहेको बताउँछन्।
संसद्मा मन्त्री यादवले भदौ ३२ गतेको तथ्यांक प्रस्तुत नगरी भदौ २४ गतेको पुरानो तथ्यांक प्रस्तुत गरेका छन्। संसद्मा मन्त्री यादवले प्रस्तुत गरेको तथ्यांकमा देशका ५६ जिल्लाका ५ हजार जनामा डेंगु संक्रमण भएको उल्लेख छ। जबकी त्यसको एक सातापछि ३२ गतेसम्म महाशाखाले संकलन गरेको तथ्यांकमा डेंगुको संक्रमण ५६ जिल्लाबाट बढेर ६७ जिल्लामा र संक्रमितको संख्या पनि ५ हजारबाट बढेर ७ हजार ३ सय ७० जनामा पुगेको छ।
एक साताको अवधिमा नै डेंगुको संक्रमण थप ११ वटा जिल्लामा फैलिएको छ भने संक्रमितको संख्या समेत २ हजार ३ सयले बढेको छ। मन्त्रालयकै उक्त तथ्यांकले डेंगुको संक्रमण ह्वात्तै बढिरहेको देखाउँछ।
आफ्नै मन्त्रालयको नयाँ तथ्यांकलाई लुकाउँदै मन्त्री यादवले पुरानो तथ्यांक प्रस्तुत गर्दै जनस्वास्थ्यको समस्याका रुपमा नरहेको भन्दै संसद्मा झुट बोलिरहेको विज्ञहरुको आरोप छ।
मन्त्री यादवले संसद्मा पुरानो तथ्यांक प्रस्तुत गर्दै डेंगु नियन्त्रणमा आइरहेको भन्दै झुट समेत बोलेका छन्।
‘डेंगु रोग विस्तारै नियन्त्रणतर्फ छ। आपतकालीन अवस्था घोषणा गर्नुपर्ने अवस्था छैन। बढी आतंकित भएर पनि यो रोग ठूलो देखिएको हो,’ संसद्मा मन्त्री यादवले भनेका छन्।
उनले डेंगु नियन्त्रणतर्फ रहेको बताए पनि स्वास्थ्य मन्त्रालयकै तथ्यांकले भने डेंगु झन् विस्तार भइरहेको देखाएको छ।
मन्त्री यादवले संसद्मा पुरानो तथ्यांक देखाउँदै झुट बोल्नुको कारण हो, बुधबार राति नै उनी दुई साताका लागि अमेरिका उड्ने कार्यतालिका हुनु। नयाँ तथ्यांक देखाउँदा डेंगु झन् फैलिएको देखिने र आफ्नो आलोचना हुने संकेत पाएपछि मन्त्री यादवले झुट बोलेका हुन्।
मन्त्रीले प्रस्तुत गरेको पुरानै तथ्यांकमा त सांसदले आपत्ति जनाउँदै राजीनामा माग गरिरहेका थिए। झन् नयाँ तथ्यांक प्रस्तुत भएको भए के हुन्थ्यो? त्यसमाथि यही समयमा अमेरिकामा जान लागेको भन्ने खबर बाहिर आइरहेको थियो। मन्त्री यादवले यी सबै कुरालाई राम्रोसँग बुझेका कारण उनले आलोचनाबाट जोगिन झुट बोलेको स्वास्थ्य मन्त्रालयकै कर्मचारी समेत स्वीकार गर्छन्।
प्रि–मनसुनमा नै प्रकोपको रूप लिएको डेंगु नियन्त्रणका लागि बेलैमा प्रभावकारी कदम नचालेको र महामारी रोक्न स्वास्थ्य मन्त्रालय चुकेको भन्दै सर्वत्र आलोचना भइरहेकाले मन्त्रीले झुट बोलेको ती कर्मचारी बताउँछन्।
उनका अनुसार डेंगुबारे सबै चिन्तित भए पनि रोग नियन्त्रणको प्रमुख जिम्मेवारी बोकेको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका मन्त्री र सचिव डा पुष्पा चौधरी भने ढुक्कसँग अमेरिका उडेका छन्।
डेंगुको पिक सिजन सुरु
जनस्वास्थ्य विज्ञका अनुसार यतिबेला डेंगुको पिक सिजन हो। भदौको १५ देखि असोजको मसान्तसम्म डेंगु रोग झन् बढी फैलिने गर्छ। तर, यही पिक सिजनमा मन्त्री र सचिव भने दुई हप्ताका लागि अमेरिका उडेका छन्।
इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाका पूर्व निर्देशक डा बाबुराम मरासिनी डेंगु आपतकाल घोषणा गर्न ढिला भइसकेको बताउँछन्। ‘करिब ८ हजार बिरामी हुनु सानो कुरा होइन। अझ निजी अस्पतालमा उपचार गराउनेको संख्या त रिपोर्टेट नै छैन,’ उनी भन्छन्, ‘यो भनेको आपतकालीन अवस्था हो। जनस्वास्थ्यमा सरकारले खेलबाड गर्न मिल्दैन।’
आपतकाल घोषणा गरी स्वास्थ्यबाहेक अन्य मन्त्रालय, नागरिक समाज, राजनीतिक दल लगायतसँग समन्वय गरी नीतिगत र कानुनी अड्चन हटाई काम गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ।
उनी भन्छन्, ‘डेंगु संक्रमण हुने भदौ १५ देखि असोज ३० सम्म अनुकूल मौसम हो। डेंगु अहिले प्रि–मनसुनमा देखियो तर यो पोस्ट–मनसुनमा देखिने हो। ठूलो समस्या त अब सुरु हुन्छ।’
उनका अनुसार तापक्रम घट्दै गएपछि लामखुट्टे वृद्धि हुन पाउँदैन तर अहिले नै तापक्रम कम भइहाल्ने सम्भावना छैन।
‘स्वास्थ्यमन्त्रीले भनेअनुसार डेंगुको संक्रमण रोक्न त तापक्रम १५ डिग्री सेल्सियसभन्दा कम हुनुपर्यो,’ डा मरासिनी भन्छन्, ‘यही समयमा हो सर्च एन्ड डिस्ट्रोय’ गर्नुपर्ने हो तर केही सर्तकता देखिँदैन।’
महाशाखाकै अर्का पूर्वनिर्देशक डा जिडी ठाकुर पनि स्वास्थ्य मन्त्रालय र मातहतका निकायले डेंगुलाई हल्का रुपमा लिएको बताउँछन्।
‘जिम्मेवार निकायका व्यक्तिहरु व्यक्तिगत रुपमा बयान दिन मात्र व्यस्त छन्, यो पटक पूर्वतयारी पनि देखिएन। बढ्दो प्रकोप नियन्त्रण गर्न सबै उदासिन छन्’ उनले भने।
उनले अहिलेको उदासिनताले आगामी वर्षहरु अझ बढी समस्या हुने बताउँदै ‘एकीकृत व्यवस्थापन प्रणाली’ अन्र्तगत डेंगु रोग नियन्त्रणमा लाग्नुपर्ने बताए। उनले ब्राजिल, नयाँदिल्लीको उदाहरण हेरर पनि सबै निकाय परिचालन गर्न सुझाव दिए।
