दीपावली (तिहार) नेपालमा मनाइने दोस्रो ठूलो चाड हो । यो पर्व उज्यालो र रमाइलोको प्रतीक हो । यस अवसरमा घर–घरमा दियो बाल्ने, लाइट झिलमिलाउने, फूल माला लगाउने, मिठाइ बाँड्ने, र एक–अर्कालाई शुभकामना दिने परम्परा छ । तर पछिल्ला वर्षहरूमा दीपावलीको उत्सवसँगै पटाका, फुलझडी, र बमजस्ता आतिशबाजीका सामग्री प्रयोग गर्ने चलन बढ्दो छ ।
यी आतिशबाजीले रमाइलो वातावरण सिर्जना गरे पनि, यदि सावधानी नअपनाइए भने ठूला दुर्घटनाहरू निम्त्याउन सक्छन् । त्यसैले दीपावलीमा रमाइलोका साथै सुरक्षा पनि समान रूपमा महत्वपूर्ण हुन्छ।
नीचेका बुँदाहरूमा दीपावलीमा पटाका फुटाउँदा अपनाउनुपर्ने मुख्य सावधानी र सुरक्षाका उपायहरू प्रस्तुत गरिएको छ ।
१. बालबालिकालाई निगरानीमा राख्ने
दीपावलीमा सबैभन्दा बढी उत्साहित बालबालिका नै हुन्छन् । उनीहरूले पटाका, फुलझडी, झिल्ली बत्ती, बम आदि चलाउन खोज्ने गर्छन् । तर यी वस्तुहरू जोखिमपूर्ण हुन्छन् ।
सधैं वयस्कको उपस्थितिमा मात्रै बालबालिकालाई पटाका चलाउन दिनुपर्छ।
बालबालिकाले पटाका सिधै हातमा लिएर नचलाउन्, बरु जमिनमा राखेर टाढाबाट बाल्ने अनुमति दिनुपर्छ।
फुलझडी वा पिङ्गसजस्ता आगो लाग्ने खेलहरू चलाउँदा कपडामा आगो नलागोस् भनेर विशेष ध्यान दिनुपर्छ।
२. सुरक्षित स्थानमा पटाका फुटाउने
पटाका फुटाउँदा सधैं खुला ठाउँ छनोट गर्नुपर्छ।
घरभित्र, कोठा, भान्सा, वा कपडाको भण्डारण नजिक पटाका फुटाउन हुँदैन।
छत वा घामपानीले सुकाएको घाँस, पराल, वा लट्ठा भएको स्थानमा पटाका बाल्नु खतरनाक हुन्छ।
सकेसम्म खाली आँगन, खेलमैदान, वा सडकको एक भागमा, वरिपरि मानिस नभएको ठाउँमा मात्र चलाउनुपर्छ।
३. सुरक्षात्मक कपडा लगाउने
पटाका फुटाउँदा सुरक्षात्मक कपडाको प्रयोग गर्नाले धेरै दुर्घटनाबाट बच्न सकिन्छ।
कपडा सुतिको हुनुपर्छ, पोलिस्टर वा नाइलोनका कपडाबाट टाढा रहनुहोस्, किनभने यी सजिलै आगो समाउँछन्।
हातमा पातलो पञ्जा र आँखामा चस्मा लगाउन सकिन्छ।
लामो केश भएकाले बाल्ने बेलामा केश बाँधेर राख्नु उत्तम हुन्छ।
४. पानी र बालुवा तयार राख्ने
जहिले पनि पटाका फुटाउने ठाउँमा पानीको बाल्टिन वा बालुवा राख्नु अनिवार्य हुन्छ।
आकस्मिक आगलागी वा कपडामा आगो लागे तुरुन्त पानी वा बालुवा हाल्न सकिन्छ।
आगो निभाउने सानो यन्त्र (fire extinguisher) भए अझ राम्रो ।
५. खराब पटाका नचलाउने
कहिलेकाहीँ पटाका नचल्ने वा आधा मात्र बल्ने हुन्छन्। यस्तो अवस्थामा त्यसलाई तुरुन्त उठाएर दोहोर्याएर बाल्न खोज्नु हुँदैन।
कम्तीमा १५ मिनेट कुर्नुहोस् र त्यसपछि पानी हालेर फाल्नुहोस्।
खराब वा सडे–गले पटाकालाई टाढा राख्नुहोस्, किनभने ती अचानक विस्फोट हुन सक्छन्।
६. ध्वनि र वायु प्रदूषणबाट बच्ने
आजकल बजारमा अत्यधिक आवाज निकाल्ने र धुवाँ फ्याँक्ने पटाका पाइन्छन्। तीले वातावरण र स्वास्थ्य दुबैमा असर पार्छन्।
सकेसम्म कम आवाज र कम धुवाँ हुने फुलझडी, अनार, चर्की आदि प्रयोग गर्नुहोस्।
नजिकमा बिरामी, सुतिरहेको बच्चा, वा वृद्धहरू भए त्यहाँ पटाका नफोड्नुहोस्।
हावामा धुवाँ बढ्दा दम, एलर्जी, वा आँखामा समस्या हुने भएकाले आफ्नो स्वास्थ्यमा ध्यान दिनुपर्छ।
७. छिमेकी र जनावरको ध्यान राख्ने
पटाकाको ठूलो आवाजले कुकुर, बिरालो, र पंक्षीहरू डराउँछन् ।
जनावर नजिक पटाका नफोड्नुहोस्।
छिमेकीलाई असजिलो नहोस् भनेर सीमित मात्रामा र समयमै आतिशबाजी गर्नुहोस्।
राति अबेरसम्म आवाज गरेर अरूको शान्ति भंग नगर्नुहोस्।
८. कानुनी प्रतिबन्धित पटाका प्रयोग नगर्ने
नेपाल सरकार र स्थानीय निकायहरूले केही उच्च–शक्ति भएका पटाका र विस्फोटक वस्तुमा प्रतिबन्ध लगाएका छन्।
अवैध रूपमा भारत वा अन्य देशबाट ल्याइने बमजस्ता पटाका प्रयोग गर्नाले ठूला दुर्घटना हुन सक्छ।
यसले कानुनी कारबाही पनि निम्त्याउन सक्छ, त्यसैले सदैव वैध र सुरक्षित सामग्री मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ।
९. मोबाइल वा बत्ती नजिक पटाका नचलाउने
मोबाइल फोनको बत्ती वा फ्ल्यास प्रयोग गरेर पटाका बाल्ने प्रयास नगर्नुहोस्।
मोबाइलको ब्याट्री वा इलेक्ट्रोनिक उपकरणले पनि चिङारी निकाल्न सक्छ।
सधैं लामो अगरबत्ती वा म्याचस्टिक प्रयोग गरी टाढाबाट पटाका बाल्नुहोस्।
१०. आतिशबाजीपछि सरसफाइ र वातावरणको ख्याल राख्ने
दीपावली सकिएपछि सडक, आँगन र घर वरिपरि पटाकाको बोरा, कागज, र धातुका टुक्रा फैलिन्छन्।
यी वस्तुहरू सङ्कलन गरी सुरक्षित रूपमा फाल्नुहोस्।
सकेसम्म जैविक तथा वातावरणमैत्री सामग्री प्रयोग गर्नुपर्छ।
“सफा दीपावली, सुरक्षित दीपावली” हाम्रो जिम्मेवारी हो।
११. परम्परागत उज्यालोमा रमाउने
पटाकाको सट्टा दियो, लाइट, र रंगोलीको सजावटले पनि दीपावली उज्यालो र रमाइलो बनाउन सकिन्छ।
यसरी गर्दा न वातावरण प्रदूषित हुन्छ न त दुर्घटनाको जोखिम।
साँचो दीपावली भनेको अन्धकारमाथि उज्यालोको विजय हो, त्यसैले आत्मिक र वातावरणीय उज्यालोमा रमाऔं।
