विश्व एन्टिबायोटिक जागरूकता सप्ताह प्रत्येक वर्ष नोभेम्बर १८ देखि २४ सम्म मनाइन्छ। यो विश्वव्यापी अभियानले एन्टिमाइक्रोबियल प्रतिरोधको खतराबारे सचेतना फैलाउन र यसको रोकथामका लागि उत्तम अभ्यासहरूको प्रवर्द्धन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। 'एक स्वास्थ्य' दृष्टिकोणलाई प्राथमिकता दिँदै, यस अभियानले मानव, पशु, र वातावरणीय स्वास्थ्यबीचको सम्बन्धलाई उजागर गर्दछ।
एन्टिबायोटिक: जीवन रक्षाका लागि एक क्रान्तिकारी औषधि
सन् १९२८ मा एलेक्जेन्डर फ्लेमिङले फंगसबाट पहिलो एन्टिबायोटिक पेनिसिलिन पत्ता लगाएर आधुनिक औषधि विज्ञानमा क्रान्ति ल्याए। यस खोजका लागि उनले नोबेल पुरस्कार पनि प्राप्त गरे। यसपछि, विभिन्न प्रकारका एन्टिबायोटिकहरू बिकास भएका छन्। एमोक्सिसिलिन जस्ता सामान्य एन्टिबायोटिकहरू दैनिक जीवनमा चिकित्सकहरूले धेरै प्रयोग गर्छन्।
एन्टिबायोटिकले ब्याक्टेरियाको विकास रोक्छ वा नष्ट गर्छ। यसले टाइफाइड, निमोनिया, ब्रोंकाइटिस, र घाउ संक्रमणजस्ता गम्भीर रोगहरूको उपचारमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
एन्टिबायोटिकको जथाभाबी प्रयोग: जोखिमपूर्ण स्थिति
दुर्भाग्यवश, हाम्रो समाजमा एन्टिबायोटिकको जथाभाबी प्रयोग एक सामान्य व्यवहार बनेको छ। मानिसहरू चिकित्सकको सल्लाहबिना औषधि पसलबाट एन्टिबायोटिक सजिलै खरिद गर्छन्। यसले निम्न समस्याहरू उत्पन्न गरेको छ:
१. एन्टिबायोटिक रेसिस्टेन्ट
एन्टिबायोटिकको अनावश्यक र अत्यधिक प्रयोगले ब्याक्टेरिया प्रतिरोधी बन्न सक्छ। यस अवस्थामा, एन्टिबायोटिकले ब्याक्टेरियालाई मार्न सक्दैन, जसले गर्दा साधारण संक्रमण पनि खतरनाक बन्छ।
२. औषधिको प्रभावशीलता घट्नु
बारम्बार प्रयोग गर्दा औषधिको शक्ति कम हुँदै जान्छ।
३. अनावश्यक साइड इफेक्टहरू
एन्टिबायोटिकको दुरुपयोगले शरीरमा विभिन्न प्रतिकूल असर पार्न सक्छ, जस्तै पाचनसम्बन्धी समस्या, एलर्जी, र कलेजो वा मिर्गौलामा नकारात्मक प्रभाव।
सप्ताहको महत्त्व
विश्व एन्टिबायोटिक जागरूकता सप्ताहको मुख्य उद्देश्य एन्टिमाइक्रोबियल प्रतिरोध रोक्नका लागि मानिसहरूलाई जानकारी दिनु र सही अभ्यासहरू गर्न प्रेरित गर्नु हो। यस वर्षको अभियानले निम्न विषयहरूलाई प्राथमिकता दिएको छ:
• चिकित्सकको प्रेस्क्रिप्सन बिना एन्टिबायोटिक प्रयोग नगर्ने।
• पशुपालन र कृषि क्षेत्रमा एन्टिबायोटिकको अत्यधिक प्रयोग रोक्ने।
• वातावरणीय प्रदूषण रोक्न एन्टिमाइक्रोबियलका सही व्यवस्थापनबारे सचेतना फैलाउने।
यस अभियानले एक स्वास्थ्य दृष्टिकोणमार्फत् मानिस, पशु, र वातावरणीय स्वास्थ्यलाई सन्तुलनमा राख्न जोड दिन्छ।
पश्चिमा देशको अभ्यास र हाम्रो समाजको चुनौती
पश्चिमा देशहरूमा एन्टिबायोटिक खरीद गर्न चिकित्सकको प्रेस्क्रिप्सन अनिवार्य छ। तर नेपालमा, यो नियम कार्यान्वयन गर्न सकिएको छैन। औषधि पसलहरूले ग्राहकको मागअनुसार एन्टिबायोटिक दिने प्रचलनलाई नियन्त्रण गर्न सकिएको छैन।
सुझाव: एन्टिबायोटिक प्रयोगमा सावधानी अपनाऔं
• चिकित्सकको सल्लाहबिना एन्टिबायोटिक प्रयोग नगर्नुहोस्।
• औषधि पसलले प्रेस्क्रिप्सन बिना एन्टिबायोटिक बिक्री रोक्नुपर्छ।
• अभिभावकहरूले बालबालिकाको लागि औषधि उपयोग गर्दा विशेष सतर्कता अपनाउनुपर्छ।
निष्कर्ष
एन्टिबायोटिक भनेको जीवनरक्षक औषधि हो। तर यसको गलत प्रयोगले यो औषधिलाई शक्तिहीन बनाउँछ। यो अभियान जस्तै पहलहरूले एएमआरको गम्भीरताबारे जानकारी फैलाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्।
यदि हामी समयमै सचेत भएनौं भने भविष्यमा गम्भीर स्वास्थ्य संकटको सामना गर्नुपर्नेछ। एन्टिबायोटिकको सही प्रयोगबारे सबैले जानकारी लिनु र सधैं चिकित्सकको सल्लाहअनुसार मात्र यसको उपयोग गर्नु अत्यावश्यक छ।
(बालरोग विशेषज्ञ डा सिंह बी.पी. कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा एशोसिएट प्रोफेसरका रुपमा कार्यरत छन्।)
