काठमाडौं- सरकारले आइतबार साझा न्यूनतम कार्यक्रम सार्वजनिक गरेको छ। उक्त कार्यक्रमको मुख्य प्राथमिकताहरु मध्ये एक थियो, ‘कोभिड–१९ को महामारीबाट उत्पन्न मानवीय संकटको समाधान गर्ने।’
संयुक्त सरकारका नीति र कार्यक्रम अन्तर्गत बुँदा नम्बर दुईमा भनिएको छ, ‘खोप उत्पादनका लागि नेपालमै भ्याक्सिन ल्याब स्थापना गर्न पहल गर्ने।’
सामान्य अर्थमा भन्नुपर्दा भ्याक्सिन उत्पादन गर्ने स्थानलाई भ्याक्सिन ल्याब भनिन्छ।
विश्वका केही राष्ट्रहरुले कोभिड–१९ विरुद्धको खोप बनाइरहँदा नेपालमा भने यसको संभावना बारे बल्ल चर्चा सुरु हुँदैछ। नेपालमा खोपको संभावना बारे चासो धेरैको देखिन्छ, तर आँट भने कसैले गर्न सकेका छैनन्।
नेपाली औषधि उत्पादकहरुका अनुसार नेपालमा मानव स्वास्थ्यका क्षेत्रमा हालसम्म कुनै पनि किसिमको खोप बन्न सकेको छैन। हुन त नयाँ रोग र त्यस विरुद्धको खोप पत्ता लगाउनु आफैँमा चुनौतीपूर्ण कार्य पनि हो। यसका लागि ठूलो मात्रामा लगानी, ठूलो बजार, नवीनतम प्रविधि र दक्ष जनशक्तिको आवश्यकता पर्छ। यी महत्वपूर्ण पाटो बिना खोपको परिकल्पना पनि गर्न सकिदैन।
चीन, पाकिस्तान, भारत लगायत देशले त यो खोपको खोजी गरे र बनाए पनि। अन्य राष्ट्रहरु पनि कोभिड–१९ विरुद्धको खोप बनाउनका लागि यसको संभावना बारे अध्ययन गर्दै बलियो प्रयासमा जुटेका छन्। तर नेपालमा भने बल्ल यसको परिकल्पना गर्न थालिदैछ।
नेपाली उत्पादन भन्छन्– खोप उत्पादन गर्न सक्छौं, सरकारी सहयोग चाहिन्छ
स्वदेशी औषधि उत्पादकहरु नेपालमा कोभिड–१९ विरुद्धको खोप उत्पादन गर्न सकिने बताउँछन्। तर खोप उत्पादनका लागि सरकारले नीतिगत रुपमा सहज बनाइदिनुपर्ने उनीहरुको माग छ।
नेपाल औषधि उत्पादक संघका पूर्व अध्यक्ष दीपक दाहाल भन्छन्, ‘नेपालमा पशुको भ्याक्सिन बनिरहेको छ। अब मानिसको लागि बनाउनुपर्ने हो। नेपालमै बनाउन सकिन्छ। संभव छ।’
आफैँ उत्पादन गरेर भन्दा पनि अरुमा भरपर्ने सरकारी नीतिका कारण पनि खोप जस्ता औषधिमा नेपाल पछाडि परेको उनको भनाई छ।
‘अहिले भारतले हामी खोप दिन सक्दैनौं भनेपछि भौतारिएर कहिले यता कहिले उता कुदिरहेका छौं। यदी सरकारले पहिले नै यसको गाइडलाइन मात्र बनाइदिएको भएपनि अहिले धेरै सहज हुन्थ्यो’ उनले भने।
सरकारले खोप उत्पादनका लागि आर्थिक सहयोग नगरेपनि नीतिगत रुपमा सहयोग गर्नुपर्ने उनी बताउँछन्। उनका अनुसार नेपालमै खोप उत्पादन भएपछि सरकारले बाहिरबाट नभई स्वदेशी उत्पादकसँग नै खोप खरिद गर्ने ग्यारेन्टी गर्नुपर्छ।
सरकारले ग्यारेन्टी दिएमात्र खोपका लागि चाहिने कच्चा पदार्थ जहाँबाट ल्याएर भएपनि उत्पादन गर्न तयार रहेको उनले बताए।
उनले भने, ‘तिमी खोप बनाउँ। तिमीहरुले उत्पादन गरेको ८० प्रतिशत खोप हामी खरिद गर्छौं भन्ने कुराको ग्यारेन्टी गर्नुपर्यो। तब मात्र हामी लगानी गर्न तयार हुन्छौं।’
अरबौँको लगानी आवश्यक
स्वदेशमा खोप उत्पादनका लागि अरबौँको लगानी आवश्यक पर्ने स्वदेशी उद्योगीहरु बताउँछन्।
खोप उत्पादनका लागि आवश्यक पर्ने ल्याब, कोल्ड चेन, भौतिक संरचना, जनशक्ति सबै गरेर अरबौँको लगानी चाहिने औषधि उत्पादनक संघका पूर्व अध्यक्ष दाहाल बताउँछन्। खोप उत्पादनमा लगानी गर्न तयार भएपनि सरकारले साथ नदिने हो की भन्ने डर रहेको उनले बताए।
‘अहिले भ्याक्सिनमा पनि हामीलाई यही डर छ। हामीले खोपमा लगानी गर्यौं। तर सरकारले भोलि ‘हामीलाई विदेशबाट सित्तैमा खोप दिन्छ। हामी त्यहीबाट लिन्छौं’ भन्यो भने हामीले गरेको लगानी त शून्यमा झर्छ’ उनले भने।
उनका अनुसार सरकारले खोप उत्पादनका लागि यी कुराहरुको सुनिश्चित गर्नुपर्दछः
एक, ‘सहुलियतपूर्ण ऋण उपलब्ध गराउने’
दुई, ‘अध्ययन र विकासमा लाग्ने खर्च’
तीन, ‘मेसिनरी उपकरणमा भन्सार नलिने’
र, चौथौ, ‘उत्पादन गरेका खोप सरकारले खरिद गर्ने ग्यारेन्टी गर्ने’
खोप उत्पादनका लागि स्वदेशी उद्योगलाई सहज वातावरण बनाइदिन उनको आग्रह छ। खोपका लागि माइक्रोबायोलोजी पढेका जनशक्ति आवश्यक पर्ने र ती जनशक्ति नेपालमै रहेको उनले बताए। उनीहरुलाई स्वदेश तथा विदेशमा तालिम दिएर दक्ष जनशक्ति बनाउन सक्ने उनले जानकारी दिए।
नेपाल औषधि उत्पादक संघका अध्यक्ष नारायणबहादुर क्षेत्री खोप बनाउन चाहिने लगानी, उपकरण तथा प्रविधि, दक्ष जनशक्ति व्यवस्थापन गर्न सकिएपनि सरकारी प्रोत्साहन बिना संभव नरहेको उनले बताउँछन्। खोप उत्पादनका लागि सरकारले नै पहल गर्नुपर्ने उनले बताए।
उनले भने, ‘खोप उत्पादनका लागि लगानी गर्न, प्रविधि भित्र्याउन तयार उद्योगीहरु पनि छन्। तर सरकारी नीति नै यस्तो छ की स्वदेशी उद्योगीलाई पाखा, विदेशीलाई काखा गर्छन्।’
स्वदेशी उद्योगीलाई सहज वातावरण बनाउने सरकारको नीति नभएको उनी गुनासो गर्छन्।
सरकारले खोप उत्पादनको संभाव्यता अध्ययन र विकासका लागि छुट्टै कमिटि बनाएको औषधि व्यवस्था विभागका सूचना अधिकारी सन्तोष केसीले बताए। विशेषगरी खोप, भौतिक संरचनाको विकासका लागि उद्योग मन्त्रालय अन्तर्गत कमिटि बनेको उनले जानकारी दिए।
नेपालमा भेटेरेनरीको खोप उत्पादन हुने गरेकाले कोभिड खोप उत्पादनको संभावना रहेको उनले बताए।
उनले भने, ‘नेपालमा खोप उत्पादन संभव छ। कोभिडपछि त हामीलाई पनि खोप उत्पादनका लागि एक किसिमको अलर्ट नै गर्यो।’
खोप उत्पादनका लागि फरक किसिमको वातावरण भएको भौतिक संरचना र प्रविधि आवश्यक पर्ने भएकाले यसको खर्च अरबौँमा पुग्ने उनले बताए। बायोटेक्नोलोजी, भ्याक्सिनमा काम गरेका जनशक्ति, फर्मासिस्ट, माइक्राबायोलोजिस्ट लगायत जनशक्ति आवश्यक पर्ने उनले बताए।
के हो खोप?
कुनै पनि देश वा विश्वमा जब महामारी फैलन्छ, तब खोपको चर्चा सुरु हुन्छ। त्यसपछि नै रोगको रोकथाम तथा नियन्त्रणका लागि नयाँ खोपको खोजी गरिन्छ।
खोप एउटा जैविक उत्पादन हो, जसको प्रयोगले व्यक्तिको सम्बन्धित रोगविरुद्ध लड्न सक्ने क्षमतामा वृद्धि गरी गर्छ र रोगको नियन्त्रण, रोकथाम निवारण र उन्मुलन गर्न समेत सहयोगी हुन सक्छ।
भाइरसमा विशेषगरी दुई वटा गुण हुन्छन्।
एक, ‘रोग लगाउने गुण, जसलाई प्याथोजेनेसिटी भनिन्छ।’
दोस्रो, ‘रोगविरुद्ध लड्ने शरीरको क्षमता बढाउने गुण, जसलाई एन्टीजेनेसिटी भनिन्छ।’
भाइरसमा हुने यी दुई गुणमध्ये रोग लगाउने गुणलाई ल्याबमा हटाउन सकिन्छ। रोग लगाउने गुण हटेपछि भाइरसमा रोगविरुद्ध लड्ने क्षमता मात्र रहन्छ। भाइरसको त्यही गुणलाई उपयोग गरेर ल्याबमा खोप बनाइने गरिन्छ।
यो पनि
