गर्भाशयको मुखको क्यान्सर महिलाहरूमा देखिने घातक क्यान्सरमध्ये एक हो, जुन मुख्यतः ह्युमन पापिलोमा भाइरस (एचपीभी) को संक्रमणबाट हुने गर्दछ। विशेषगरी विकासशील देशहरूमा यो क्यान्सरका कारण धेरै महिलाहरूले अकालमै ज्यान गुमाइरहेका छन्। नेपालमा पनि हरेक वर्ष धेरै महिलाहरू यो रोगबाट पीडित हुने गरेका छन्। तर, समयमै एचपीभी खोप लगाएर यो रोगबाट बच्न सकिन्छ।
गर्भाशयको मुखको क्यान्सर र यसको कारण
गर्भाशयको मुखमा हुने कोषिकाहरूको असामान्य वृद्धि क्यान्सरमा परिणत हुँदा यो रोग देखिन्छ। यो क्यान्सरको प्रमुख कारण एचपीभी भाइरस हो।
एचपीभी भाइरसको १०० भन्दा बढी प्रकार छन्, जसमध्ये एचपीभी-१६ र एचपीभी-१८ नामक प्रकारहरू क्यान्सरको मुख्य कारक हुन्। यौन सम्पर्कमार्फत यो भाइरस सर्ने भएकाले किशोरावस्थामा संक्रमित हुने सम्भावना उच्च रहन्छ।
नेपालमा गर्भाशयको क्यान्सरको अवस्था
नेपालमा गर्भाशयको क्यान्सर महिलाहरूमा हुने क्यान्सरमध्ये पहिलो स्थानमा पर्छ। विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) का तथ्यांकअनुसार, प्रत्येक वर्ष नेपालमा २,५०० भन्दा बढी नयाँ केसहरू देखिन्छन्, र १,५०० भन्दा बढी महिलाहरूले ज्यान गुमाउँछन्।
एचपीभी खोप के हो?
ह्युमन पापिलोमा भाइरस (एचपीभी) खोप यस्तो खोप हो, जसले शरीरलाई एचपीभी भाइरसबाट हुने संक्रमणको जोखिमबाट बचाउँछ। यो खोपले विशेषगरी क्यान्सर निम्त्याउने प्रकारहरूको विरुद्ध काम गर्दछ।
एचपीभी खोप किन आवश्यक छ?
१. गर्भाशयको क्यान्सरको रोकथाम: खोपले गर्भाशयको क्यान्सर निम्त्याउने ७०–९० प्रतिशत जोखिम कम गर्न सक्छ।
२. सुरक्षित र प्रभावकारी: खोप वैज्ञानिक अनुसन्धान र परीक्षणहरूमार्फत पूर्ण रूपमा सुरक्षित प्रमाणित भएको छ।
३. लामो समयसम्मको सुरक्षा: एक पटक खोप लगाएपछि यसले धेरै वर्षसम्म संक्रमणबाट जोगाउँछ।
४. महिलाको स्वास्थ्य सुधार: यो खोपले गर्भाशयको क्यान्सर रोक्नमात्र नभई, महिलाको जीवनको गुणस्तर सुधार्न पनि मद्दत गर्दछ।
५ विश्वव्यापी प्रभावकारीता: धेरै देशहरूले यो खोपलाई आफ्नो राष्ट्रिय खोप कार्यक्रममा समावेश गरी क्यान्सरको केसलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गरेका छन्।
खोप कसलाई, कहिले र कसरी लगाउने?
● उमेर समूह:
○ ९ देखि १४ वर्षका बालिकाहरूलाई यो खोप लगाउनु सबैभन्दा प्रभावकारी मानिन्छ।
○ १५–२६ वर्षका युवतीहरूका लागि पनि खोप उपयोगी छ, यद्यपि यो उमेरमा तीन डोज आवश्यक पर्छ।
● डोजको संख्या:
○ ९–१४ वर्षका बालिकाहरूलाई दुई डोज (६ महिनाको अन्तरालमा)।
○ १५ वर्षभन्दा माथिका लागि तीन डोज।
● पुरुषहरूका लागि: पुरुषहरूले पनि यो खोप लगाउन सक्छन्, जसले एचपीभी भाइरसको प्रसार रोक्न मद्दत गर्दछ।
नेपालमा एचपीभी खोपको उपलब्धता
नेपाल सरकारले राष्ट्रिय खोप कार्यक्रम अन्तर्गत २०२३ देखि किशोरीहरूलाई एचपीभी खोप प्रदान गर्न थालिसकेको छ। यो खोप अहिले प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रहरू, सामुदायिक स्वास्थ्य केन्द्रहरू, र विद्यालयहरूमा उपलब्ध छ।
खोपसँग सम्बन्धित भ्रम र यथार्थ
१. भ्रम: खोप बालबालिकाको स्वास्थ्यलाई असर गर्न सक्छ।
- यथार्थ: खोप पूर्ण रूपमा सुरक्षित छ र यसले क्यान्सर रोक्न मात्र मद्दत गर्छ।
२. भ्रम: खोप लगाउन उमेर ढिलो भए लगाउन मिल्दैन।
- यथार्थ: २६ वर्षभन्दा माथिका व्यक्तिले पनि स्वास्थ्यकर्मीको सल्लाहमा खोप लगाउन सक्छन्।
गर्भाशय क्यान्सर रोकथामका अन्य उपायहरू
● प्याप स्मियर परीक्षण: हरेक तीन वर्षमा महिलाहरूले यो परीक्षण गराएर गर्भाशयको कोषिकाहरूको अवस्था थाहा पाउनु पर्छ।
● सुरक्षित यौन व्यवहार: क्यान्सर रोक्न सुरक्षित यौन व्यवहारको अभ्यास गर्नुपर्छ।
● धुम्रपानको त्याग: धूम्रपान गर्भाशयको क्यान्सरको जोखिम बढाउने अर्को कारक हो।
जनचेतना र स्वास्थ्य शिक्षाको महत्त्व
गर्भाशयको क्यान्सरको रोकथामका लागि खोप मात्र पर्याप्त छैन। नियमित स्वास्थ्य परीक्षण र यौन स्वास्थ्यसम्बन्धी जनचेतना अत्यन्त आवश्यक छ। गाउँगाउँ र शहरशहरमा स्वास्थ्यकर्मी, विद्यालय र सामुदायिक समूहहरूले यस विषयमा व्यापक जनचेतना फैलाउनुपर्ने आवश्यकता छ।
निष्कर्ष
गर्भाशयको क्यान्सर जस्तो गम्भीर रोगलाई रोक्न सकिन्छ, यदि हामी समयमै खोप लगाउँछौं र नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गराउँछौं। एचपीभी खोप महिलाहरूको स्वास्थ्य सुरक्षाको लागि महत्वपूर्ण साधन हो। स्वास्थ्यप्रति सचेत भई यो खोप लगाऔं र सुरक्षित भविष्यतर्फ कदम चालौं।
(डा सुवेदी जनस्वास्थ्य र महिला स्वास्थ्य क्षेत्रमा सक्रिय चिकित्सक हुन्)
