वर्तमान समयमा देश कोरोनाको दोस्रो चरणको महामारीबाट आक्रान्त भइरहेको छ। महामारीले कुनै एक मात्र भूगोललाई नभई देशका हरेक कुनालाई अछुतो राखेको छैन। यस्तो विषम परिस्थितिमा स्वास्थ्य संस्थामा शय्याको अभाव, अक्सिजनको अभाव र अन्य स्वास्थ्यका स्रोत र साधनहरुको अभाव भइरहेको कुरा त सर्वविदितै छ। अहिले संक्रमितहरु घरमै आइसोलेसनमा बसेर कोरोनालाई पराजित गर्न बाध्य छन्। होम आइसोलेसनका पनि आफ्नै नियम अनि दायराहरु छन्। ति दायराभित्र रहन नसकेमा संक्रमण झन् फैलने र कठिन परिस्थिति सिर्जना गर्छ भन्ने कुरामा दुई मत छैन। होम आइसोलेसनमा बस्नको लागि आवश्यक स्रोत र साधनको पहुँच भएको ठाउँमा त खासै कठिनाई पनि नपर्ला।
एकचोटी नेपालको भूगोल अनुसारको मानिसको स्ट्याण्डर्ड अफ लिभिङ्ग पनि हेरौं त ! पक्कै पनि सुविधा सम्पन्न शहर र ग्रामिण क्षेत्र बिचमा निकै अन्तर देख्न सकिन्छ। भूगोल अनुसारको मानिसको रहनसहन, बिचार र दैनिकी फरक फरक हुनु स्वाभाविक पनि हो।
पहिलो चरणको महामारीले त ग्रामिण क्षेत्रमा त खासै प्रभाव पारेको नदेखिएतापनि अहिलेको दोस्रो चरणले भने चोखो राख्न सकेको छैन।
मेरो आफ्नो घर पनि गाउँले परिवेशमा नै भएर पनि नजिकै बाटै गाउँका यथास्थितिलाई नियाल्न पाएको छु।
अब कुरा गरौँ नेपालका ग्रामीण भेगको अहिलेको अवस्था र महामारी व्यवस्थापनमा भएका प्रयासहरु।
एकपटक सोचौं त, जहाँ सिंगो परिवारको लागि २–३ कोठाको सानो घर हुन्छ, खानेपानीको लागि धारामा घन्टौं लाइनमा बस्नु पर्छ, जहाँ अझ अज्ञानताले ढाकिरहेको छ, दैनिक गुजारा टार्नको लागि खेतबारी, वस्तुभाउ अनि मेलापातको भर पर्नु पर्छ त्यहाँ महामारी फैलिए होम आइसोलेसन कतिको सम्भव र प्रभावकारी होला ?
स्थानीय सरकारले परीक्षणको लागि पहल गरे पनि लक्षण देखिएपछि मात्र परीक्षण गरे हुन्छ भन्ने मानसिकता अझै देखिछ। लक्ष्यण देखिएपछि मात्र परीक्षण गरिन्छ र रिपोर्ट ५–७ दिन पछि मात्र आउछ। अब आफैं ठम्याई गरौँ त त्यो अन्तरालमा पानि–पँधेरो, मेला–पात गर्दा, एउटै भान्छा प्रयोग गर्दा कति संक्रमण फैलन्छ होला ?
देशकै राजधानी काठमाडौंबाट करिब ७० किमी दुरीमा रहेको मेरो गाउँमा त रिपोर्ट आउन ५–७ दिन कुर्नु पर्छ भने टाढाका अझ दुर्गम गाउँको हालत के छ होला ?
संक्रमण पुष्टि भएका मानिसहरुलाई होम आइसोलेसनमा बस्न पनि कठिनाइ र चुनौति छ। सानो घर जहाँ पर्याप्त कोठाहरुको अभाव छ, जहाँ दीर्घरोगी वृद्ध अभिभावकदेखि साना नानिबाबुहरु छन्, त्यहाँ आइसोलेसनको व्यवस्था गर्न पनि गाह्रो नै छ। ‘आइसोलेसनको लागि म घर छेउको एउटा खालि जस्ताको छानाको भएको घरमा बसें। जेठको यो उखरमाउलो गर्मीमा १५ दिन बस्दा गर्मीले पो झण्डै उल्टै मरिएन,’ मेरा एक जना संक्रमित मित्रले दुखेसो पोखे।
यता मानिसहरुमा पनि अझ बुझाई र ज्ञानको पनि कमि देखिन्छ। ‘गाउँमा संक्रमण देखिन थालेपनि बिहे, भोज भतेर भने हुन छाडेको छैन। माक्स लगाउदा सास फेर्न गारो भयो भन्दै मास्क नलगाइएको अवस्था छ। रुघा खोकी लागीरहेको हो। आउछ, जान्छ भन्दै ख्यालठट्टाको रुपमा लियिरहेको अवस्था छ। फेरि छिमेकीले छि छि र दुर दुर गर्छन कि भनेर पनि परीक्षण गर्न मान्दैनन्, परीक्षण गरिहाले पनि रिपोर्ट आउन १ हप्ता लाग्छ। अवस्था भने विकराल हुँदै गैरहेको छ तर गाउँका मानिसहरुमा भने अझै चेतना आएको छैन’ मेरा काभ्रेपलाञ्चोकका एक मित्रले फोनमा बताए।
'संक्रमण भएर आइसोलेसनमा यो बेलामा १५ दिन बसें भने मैले बर्षभरी हातमुख जोर्न पाउँदिन। मैले सकीनसकी भए पनि दैनिक काम त गर्नै पर्छ। म केहि नगरिकन बस्न पनि सक्दिन। मेरो लागि यो आइसोलेसन सम्भब पनि छैन' एकजना कृषकले भने।
के राष्ट्रिय नीति, रणनीति ले यी कुराहरुलाई पनि सम्बोधन गरेको छ त ?
यो यथार्थचित्र हेर्दा पनि महामारी रोकथाम र नियन्त्रण गर्नका लागि सम्बन्धित निकायहरु शहर केन्द्रित भएको देखिन्छन्। सुचना प्रवाह, स्वास्थ्य शिक्षा र परीक्षणको दायरा शहरमै बढाइएको देखिन्छ। कतै हामीले ग्रामिण भूगोललाइ बिर्सेका त छैनौं?
ग्रामिण क्षेत्रका यो अप्ठेरा, कठिनाइ, अज्ञानता अनि चुनौतीहरुलाई पनि अब सम्बोधन गर्न सके मात्र महामारीलाई केही हदसम्म परास्त गर्न सकिन्छ भन्दा फरक नपर्ला।
स्थानीय सरकारले महामारी व्यस्वस्थापनको लागि प्रयास गरिरहेता पनि अझ स्थानीय सरकारलाई मजबुत बनाउनु पर्ने भने देखिन्छ।
(पराजुली नोबेल कलेजमा स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापन संकायमा स्नातक तहमा अध्यनरत छन्। )