हाइपरहाइड्रोसिस भन्नुको अर्थ हाम्रो शरीरबाट धेरै पसिना निस्कनु हो। आवश्यकभन्दा बढी पसिना निस्कियो भने शरीरका लागी त्यो हानिकारक हुन्छ।
सामान्यतया हाम्रो शरीरले तापक्रम नियन्त्रणको लागि पसिना निकालिरहेको हुन्छ। हामी तनाबमा हुँदा वा अत्तालिँदा यो प्रकृया स्वभाविक रुपमा बढ्ने गर्छ। तर, हाइपरहाइड्रोसिस अर्थात् धेरै पसिना आउने भन्नुको अर्थ त्यो मात्रा पाँच गुणाभन्दा बढी हुनु पर्छ।
यो रोगको कारण संसारमा ३६५ मिलियन मानिस प्रभावित छन्। यो धेरैजस्तो केटाकेटी वा बयस्कमा हुने गर्छ। मुख्यतया: यो दुई प्रकारको हुन्छ। एउटालाई फोकल भनिन्छ। यो हात, खुट्टा वा काखीमा मात्र हुन्छ। यसको थोरै वंशानुगत पक्षबाहेक कुनै कारण हुँदैन।
अर्को जेनेरालाइज्ड हो। यो सबै शरीरभरि नै हुन्छ। कतिपय औषधि (ज्वरो वा दुखाई कम गर्ने, हर्मोनका औष्धीहरु) खाँदा वा कुनै रोग (थाईराइड, हर्मोन सम्बन्धी रोगहरु र संक्रामक रोग (जस्तै टीबी, मुटुको इन्फेक्सन) हुँदा यस्तो हुन्छ।
यो लेखमा फोकल हाइपरहाइड्रोसिसबारे चर्चा गर्ने छौँ। फोकल हाइपर्हाईड्रोसिस आफैँमा कुनै घातक रोग होइन। तर, हाइपरहाइड्रोसिसले मानिसको दैनिकीमा ठूलो असर पारेको हुन्छ। अत्यधिक पसिनाले गर्दा काममा बाधा हुने, पढाइ वा लेखाइमा कठिनाइ आउने, हात मिलाउँदासमेत अप्ठ्यारो हुने, कपडाहरुमा दाग बस्ने, नराम्रो गन्ध आउने हुन्छ।
यो सबै कारण मानिसमा अत्मविस्वासको कमी हुने, अतालिने र सामाजिक एकाग्रतातर्फ लाग्ने समस्या हुन्छ। कतिपय त डिप्रेसनमा समेत गएको पाइन्छ। साथै हाइपरहाइड्रोसिस भएकाहरुमा छालासम्बन्धी समस्य तीन गुणासम्म बढी हुन्छ। जस्तो, ढुसीको संक्रमण, एलर्जी र भाइरल इन्फेक्सन हुन्छ।
यसरी हुन्छ उपचार
यो समस्याका विभिन्न उपचार विधि छन्। यसका लागि झोल औषधि, खाने औषधि, करेन्ट विधि, इन्जेक्सन विधि, लेजर प्रविधि र शल्यकृया गर्न सकिन्छ।
लगाउने झोल औषधीमा २०% अल्मुनियम क्लोराइड हुन्छ। यसमा भएको अल्मुनियम साल्टले पसिना निकल्ने ग्रन्थीको नली थुनिदिन्छ। जसकारण पसिना निस्किन कम हुन्छ।
करेन्ट विधिलाई हामी मेडिकल भाषामा आयोन्टोफोरेसिस पनि भन्छौ। यसले नियन्तृत तरिकाले पसिना निकाल्ने ग्रन्थीको कृयाकलाप कम गर्छ। यो हप्तामा तीन पटकसम्म चारदेखी ६ हप्ताको लागि गर्नुपर्ने हुन्छ। पछी हरेक दुई-दुई हप्तामा गर्दै कम गर्न सकिन्छ। एक पटक २०-३० मिनेटको लागी गर्नु पर्ने हुन्छ।
विभिन्न अध्ययनअनुसार यसको प्रभावकारिता ८५% सम्म छ। यो प्रविधि सुरुसुरुमा चिकित्सकको निगरानीमा गरेर पछि आफैँ घरमा पनि गर्न सकिन्छ।
अर्को निक्कै प्रभावकारी, तर महँगो विधि हो बटुलिनम टक्सिन इन्जेक्सन। यो एक प्रकारको नेउरोटक्सिन हो, जसले पसिना निकाल्ने ग्रन्थीलाई उत्तेजित गर्ने स्नायु रसायनको कमी गराउँछ। विभिन्न अध्ययनअनुसार यो शतप्रतिशतसम्म प्रभावकारी देखीएको छ।
यो हरेक १-२ सेन्टिमिटरको अन्तरालमा लगाइन्छ र एकपल्ट लगाएपछी ६ महिनासम्म काम गर्छ। धेरै पटक लगाइराख्यो भने लामो अन्तरालमा लगाउँदा पनि प्रभावकारी हुन्छ। खाने औषधिहरुको भने साइड इफेक्ट बढी हुने हुनाले प्राय: 'जेनेरालाइज्ड टाइप'मा मात्र प्रयोग गरिन्छ।
अत्याधुनिक लेजर प्रविधि पनि छ, जसलाई 'मिरा ड्राई' पनि भनिन्छ। यसले 'माइक्रोवेब रेन्ज'को किरणमार्फत पसिना निकाल्ने ग्रन्थीको सकृयतालाई कम गर्छ। यो हात, खुट्टाभन्दा पनि काखीमा हुने हाइपरहाइड्रोसिसको लागि बढी प्रभावकारी मानिन्छ। यो प्रविधि नेपालमा सर्वत्र उपलब्ध भने छैन।
माथिको कुनै उपचार विधिले नभए वा दैनिकीमा साह्रै असर गरे मात्र शल्यकृया गरिन्छ। किनभने यो रोगको शल्यकृया निकै जटिल मानिन्छ। काखी नजिक प्वाल पारेर दुर्बिनमार्फत छातीको स्नायुलाई नस्ट गर्नु पर्ने हुन्छ।
यी कुरामा ध्यान दिनुपर्छ
१. धेरै पसिना निस्कने माहोल नबनाउने। जस्तो, गर्मीबाट बच्ने, धेरै नअत्तालिने।
२. जुत्ता र मोजा दैनिक फेर्ने। कटनको कपडा, मोजा र छालाको जुत्ता प्रयोग गर्ने।
३. पसिना सोस्ने खालको जुत्ताको सोल प्रयोग गर्ने।
४. पसिना सोस्नको लागि पाउडरको प्रयोग गर्ने।
५. धेरै कसिलो जुत्त्ता नलागाउने ।
यति धेरै जनसंख्यालाई प्रभावित गर्ने, काममा समेत बाधा हुने, मनोबल कमजोर हुने र मानसिक समस्यासमेत उत्पन्न हुने हुनाले सन् २०१८ देखी नोभेम्बर महिनालाई अन्तराष्ट्रिय हाइपरहाइड्रोसिस समाजले विभिन्न जनचेतनामूलक कार्यक्रम गरेर मनाउँदै आएको छ। जसले गर्दा लुकाएर राखिने गरेको यो समस्या लिएर धेरै बिरामीहरु चिकित्सकसम्म आउने गरेका छन्। धेरै जना उपचार लिएर निको भएका पनि छन्। यदि तपाईं पनि यो समस्याबाट ग्रसित हुनुहुन्छ भने छाला रोग विशेषज्ञसँग परामर्श गरी लाभ लिन सक्नुहुन्छ।
(छाला, यौन तथा सौन्दर्य विशेषज्ञ डा भुसाल माल्दिभ्समा कार्यरत छन्।)
