कुनै पनि दम्पतिले बच्चा जन्माउँदै गर्दा उत्साह र आनन्ददेखि डर र चिन्तासम्मका भावनाहरू महसुस गर्छन्। तर बच्चा जन्मिसकेपछि तपाईंले कहिल्यै अपेक्षा नगरेको समस्या पनि निम्तिन सक्छ। त्यो हो; डिप्रेसन।
धेरैजसो नयाँ आमाहरूले सुत्केरी पछि ‘बेबी ब्लुज’ अनुभव गर्छन्, जसमा सामान्यतया मुड स्विङ हुने, रोइरहने मन लाग्ने, चिन्ता र सुत्न गाह्रो हुन्छ। बेबी ब्लुज सामान्यतया सुत्केरीपछि पहिलो दुईदेखि तीन दिनभित्र सुरु हुन्छ, र दुई हप्तासम्म रहन सक्छ।
तर केही नयाँ आमाहरूले पोस्टपार्टम डिप्रेसन भनिने अझ लामो समयसम्म चल्ने गम्भीर समस्या अनुभव गर्छन्। केहीमा बच्चाको जन्म पछि पोस्टपार्टम साइकोसिस भनिने एक मूड डिसअर्डर पनि विकास हुन सक्छ।
पोस्टपार्टम डिप्रेसन कुनै कमजोरी होइन। यो केवल बच्चालाई जन्म दिई सकेपछिको एक जटिलता हो। यदि तपाइँलाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन छ भने, तुरुन्त उपचारले तपाइँको लक्षणहरू व्यवस्थापन गर्न र तपाइँको बच्चासँग रमाउन मद्दत गर्दछ। उपचार नगरेमा पोस्टपार्टम डिप्रेसन धेरै महिना वा लामो समयसम्म रहन सक्छ।
बेबी ब्लूजका लक्षणहरू
बेबी ब्लुज तपाईंको बच्चा जन्मेको केही दिनदेखि एक वा दुई हप्तासम्म मात्र रहन्छ।
यसका लक्षणहरू यस्ता छन्;
-चिन्ता
-दु:ख लागिरहने
-चिडचिडाहपन
-चकित महसुस गर्ने
-रुन मन लाग्ने/ रुने
-कम एकाग्रता
-भोक सम्बन्धी समस्याहरू
-सुत्न समस्या
पोस्टपार्टम साइकोसिस
पोस्टपार्टम साइकोसिस एक दुर्लभ अवस्था हो जुन सामान्यतया प्रसवपछि पहिलो हप्ताभित्र विकसित हुन्छ। यसका संकेत र लक्षणहरू गम्भीर हुन्छन्। पोस्टपर्टम साइकोसिसले नराम्रा विचार वा व्यवहार निम्त्याउन सक्छ सोहिकारण यसको तत्काल उपचार गरिहाल्नु पर्छ।
जस्तै;
-अन्योल र भ्रामकता
-बच्चाको बारेमा नराम्रा विचारहरू
-भ्रम
-निद्रा गडबड
-अत्यधिक ऊर्जा
-पागलपन
-आफैलाई वा बच्चालाई हानि पुर्याूउने प्रयास
पोस्टपर्टम डिप्रेसनको लक्षणहरू
पोस्टपार्टम डिप्रेसनलाई कतिपयले सुरुमा बेबी ब्लुज भनेर बेवास्ता गरिरहेका हुन्छन्। तर लक्षणहरू लामो समयसम्म रहन्छ, र तपाईंको बच्चाको हेरचाह गर्ने र अन्य दैनिक कार्यहरू गर्ने क्षमतामा बाधा पुग्न थाल्छ भने त्यो पोस्टपर्टम डिप्रेसन हो। यसका लक्षणहरू गर्भावस्थाको समयमा वा बच्चा जन्मिएपछि केही हप्ताभित्र विकसित हुन्छन्। जसमा यस्ता लक्षणहरू देखा पर्छन्;
-उदास मूड वा मूड स्विङ्स
-अत्याधिक रुनु
- बच्चासँग रमाउन नसक्नु
-परिवार र साथीभाइहरू टाढा बस्न खोज्ने
-भोक नलाग्ने वा सामान्य भन्दा धेरै खाने
-सुत्न नसक्ने (अनिद्रा) वा धेरै सुत्नु
-अत्यधिक थकान
-अरु समयमा रमाइलो लाग्ने गतिविधिहरूमा रुचि र आनन्द कम हुनु
-तीव्र चिडचिडापन र क्रोध
-असल आमा हुन सक्दिनँ भन्ने डर
-आशाहीनता
-मूल्यहीनता, लाज, अपराध वा अपर्याप्तताको भावना
-स्पष्ट रूपमा सोच्ने, ध्यान केन्द्रित गर्ने वा निर्णय गर्ने क्षमतामा कमी
-बेचैनी
-गम्भीर चिन्ता
-आफैलाई वा बच्चालाई हानि पुर्या्उने विचारहरू आउने
-मृत्यु वा आत्महत्याको बारम्बार विचारहरू आउने
बुवाहरूमा पोस्टपार्टम डिप्रेसन
सामान्यतया आमाहरुलाई मात्रै पोस्टपार्टम डिप्रेसन हुन्छ भनिन्छ तर नयाँ बुबाहरूले पनि पोस्टपार्टम डिप्रेसनको अनुभव गर्न सक्छन्। बुवाहरूमा पनि आमाहरूमा देखिए जस्तै लक्षणहरू देखिने, उदास वा थकित महसुस गर्ने,
चिन्ता गर्ने वा सामान्य खानपान र सुत्ने बानीमा परिवर्तनहरू हुन सक्छन्।
सानो उमेरमा बुवा भएकाहरू, डिप्रेसनको हिस्ट्री भएकाहरु, सम्बन्धमा समस्या भईरहेकाहरू वा आर्थिक रूपमा संघर्ष गरिरहेका केटा मान्छेहरु पोस्टपर्टम डिप्रेसनको सबैभन्दा जोखिममा हुन्छन्। यसलाई प्याट्रनल पोस्टपर्टम डिप्रेसन पनी भनिन्छ। आमाहरूमा हुने पोस्टपर्टम डिप्रेसनले जस्तै यसले पनि पति पत्नीको सम्बन्ध र बच्चाको विकासमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ।
यदि तपाइँ नयाँ बुवा हुनुहुन्छ र तपाइँको पार्टनरको गर्भावस्थाको समयमा वा तपाइँको बच्चाको जन्मिएको पहिलो वर्षमा चिन्ता वा डिप्रेसनको लक्षणहरू अनुभव गर्दै हुनुहुन्छ भने एकपटक काउन्सिलरलाई भेट्नु या मनोपरामर्श लिनु जरुरी छ।
कारणहरू
पोस्टपार्टम डिप्रेसनको कुनै एउटै कारण छैन, तर शारीरिक र भावनात्मक परिवर्तनले यसमा भूमिका खेल्न सक्छ।
शारीरिक परिवर्तनहरू- बच्चा जन्माएपछि, तपाईंको शरीरमा हर्मोन (एस्ट्रोजेन र प्रोजेस्टेरोन) को कमीले पोस्टपार्टम डिप्रेसन हुन सक्छ। तपाइँको थाइरोइड ग्रन्थी द्वारा उत्पादित अन्य हर्मोनहरू पनि तीव्र रूपमा घट्न सक्छ, जसले गर्दा थकान, सुस्त र निराश महसुस गर्न सक्छ।
भावनात्मक परिवर्तनहरू- जब तपाईं राम्रोसंग निदाउन सक्नु हुन्न तपाईंलाई सानातिना समस्याहरू पनि ह्यान्डल गर्न असहज हुन सक्छ। नवजात शिशुको हेरचाह गर्ने क्षमताको बारेमा चिन्ता लाग्न सक्छ। आफू बच्चा जन्मिए पछि अर्कै हुन्छुकी भन्ने, जीवनमा आफ्नो नियन्त्रण गुमाएको महसुस गर्ने हुन सक्छ। यी मध्ये कुनै पनि समस्याले पोस्टपर्टम डिप्रेसनलाई बढाउन सक्छ।
जोखिम
कुनै पनि सुत्केरीले पोस्टपर्टम डिप्रेसन अनुभव गर्न सक्छ। पहिलो बच्चा जन्मिदा मात्रै होईन यो कुनै पनि बच्चाको जन्म पछि हुन सक्छ। यद्यपि, यसको जोखिम निम्न अवस्थाहरुमा बढ्छ;
- गर्भावस्थाको समयमा वा अन्य समयमा डिप्रेसन भएकाहरुमा
-अघिल्लो गर्भावस्था पछि पोस्टपार्टम डिप्रेसन भएकाहरुमा
-परिवारका सदस्यहरूमा जसलाई डिप्रेसन वा अन्य समस्याहरू भएमा
-गत वर्षमा तनावपूर्ण घटनाहरू अनुभव गरेकाहरुमा, जस्तै गर्भावस्था जटिलताहरू, बिरामी वा जागिर गुमाउनु
-बच्चालाई स्वास्थ्य समस्या भएकाहरुमा
- जुम्ल्याहा, तीन वा अन्य धेरै जन्महरू जन्मिएको अवस्थामा
-स्तनपान गराउन कठिनाई भएमा
-पति वा परिवारका अन्य संग सम्बन्धमा समस्या भएमा
-आर्थिक समस्या भएमा
-गर्भावस्था अनियोजित भएको अवस्थामा
रोकथाम
यदि तपाइँलाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन या डिप्रेसनको हिस्ट्री छ भने, गर्भवती हुने योजना बनाउने समयमा या गर्भवती भएको थाहा पाउने बित्तिकै डाक्टरलाई भन्नुपर्छ।
कहिलेकाहीँ हल्का डिप्रेसनलाई परामर्श वा अन्य उपचारहरूद्वारा व्यवस्थित गर्न सकिन्छ। नत्र गर्भावस्थाको समयमा पनि एन्टिडिप्रेसन औषधिहरू खान सकिन्छ।
बच्चा जन्मेपछि, डाक्टरले पोस्टपर्टम डिप्रेसनका लक्षणहरू र लक्षणहरूको लागि स्क्रिनमा प्रारम्भिक पोस्टपर्टम चेकअप सिफारिस गर्न सक्छ। जति चाँडो यो पत्ता लाग्यो, पहिले नै उपचार सुरु गर्न सकिन्छ।
उपचार नगर्दा के हुन्छ?
पोस्टपर्टम डिप्रेसनको उपचार नगर्दा आमा र बच्चाको सम्बन्धमा असर पुग्न सक्छ र पारिवारिक समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ।
आमाहरूको लागि: उपचार नगरिएको पोस्टपर्टम डिप्रेसन महिनौं वा लामो समयसम्म रहन सक्छ।भविष्यमा दीर्घकालीन डिप्रेसनको जोखिम बढाउँछ।
बुबाहरूको लागि: पोस्टपर्टम डिप्रेसनले नयाँ बच्चाको नजिकका सबैलाई भावनात्मक तनावको हुन सक्छ। नयाँ आमा डिप्रेसनमा पर्दा बच्चाको बुबामा डिप्रेसनको जोखिम पनि बढ्न सक्छ।
बच्चाहरुको लागी: उपचार नगरी पोस्टपर्टम डिप्रेसन भएका आमाका बच्चाहरूलाई सुत्न र खान कठिनाइ, अत्याधिक रुनु, र भाषा विकासमा ढिलाइ जस्ता भावनात्मक र व्यवहारिक समस्याहरू हुने सम्भावना बढी हुन्छ।
डाक्टरलाई कहिले भेट्ने?
यदि तपाइँ आफ्नो बच्चाको जन्म पछि निराश महसुस गर्दै हुनुहुन्छ भने, यो कुरालाई स्वीकार गर्न असहज लाग्न सक्छ। तर यदि तपाईंले पोस्टपार्टम बेबी ब्लुज वा पोस्टपार्टम डिप्रेसनको कुनै लक्षण अनुभव गर्नुभयो भने, डाक्टरलाई भेटिहाल्नु पर्छ। यदी तपाईको लक्षणहरू दुई हप्ता पछि नहराएमा, बच्चाको हेरचाह गर्न गाह्रो भएमा,दैनिक कार्यहरू पूरा गर्न गाह्रो भएमा र आफैलाई वा बच्चालाई हानि पुर्याोउने विचारहरू आएमा अस्पताल गईहाल्नु पर्छ। एजेन्सी
