पार्किन्सन रोग बारे चेतना जगाउन हरेक वर्ष ११ अप्रिलमा विश्व पार्किन्सन दिवस मनाइन्छ। यो दिवस विश्वभरका मानिसहरूलाई रोगबारे सचेत गराउनुका साथै रोगबाट पीडित बिरामीहरूलाई साहस र प्रेरणा दिन मनाइन्छ। पार्किन्सन रोगबारे जनचेतना जगाउन र यसलाई सर्वसाधारणमा कसरी फैलाउन सकिन्छ भन्ने विषयमा र्याली, म्याराथन, सेमिनारलगायत विभिन्न कार्यक्रम गरी यो दिवस मनाइन्छ।
यस दिन नेपाल पार्किन्सन रोग संघले त्रिवि शिक्षण अस्पतालका न्युरो मेडिसिन विशेषज्ञ डा. राजीव ओझासँगको सहकार्यमा एक सचेतना तथा अन्तरक्रिया कार्यक्रम आयोजना गरेको थियो जसमा रोगीहरूलाई रोगसँग सम्बन्धित आफ्नो अनुभव बाँड्न र अन्य चिकित्सकहरूसँग अन्तरक्रिया गर्न आमन्त्रित गरिएको थियो। त्रिवि शिक्षण अस्पतालका न्युरो मेडिसिनका सहप्राध्यापक डा. रागेश कर्णले पनि आफ्नो उपस्थिति जनाउनु भयो। साथसाथै उहाँले Movement Disorder Clinic तथा Deep Brain Stimulation (DBS) सर्जरीको पहल नेपालमै भइरहेको जानकारी गराउनुभयो।
पार्किन्सन रोग एक वयस्क-सुरुवात प्रगतिशील न्यूरोडिजेनेरेटिभ विकार हो जुन दुई सय वर्ष पहिले जेम्स पार्किन्सन द्वारा "शेकिङ पाल्सी" को रूपमा वर्णन गरिएको थियो। नेपालमा यस रोगबाट पीडित व्यक्तिको यकिन तथ्याङ्क नभए पनि पार्किन्सन फाउण्डेशनले विश्वभर १ करोडभन्दा बढी मानिसमा यो रोग लागेको जनाएको छ । महिलाको तुलनामा पुरुषमा यो रोग लाग्ने सम्भावना बढी हुन्छ । यो रोग सामान्यतया ६० वर्ष भन्दा माथिका मानिसहरूमा देखिन्छ, तर कम उमेरका मानिसहरूलाई पनि असर गर्न सक्छ।
पार्किन्सन रोग मुख्यतया मस्तिष्कको सब्स्टेनसिया निग्रामा कोशिकाहरूको क्रमिक क्षतिसँग सम्बन्धित छ। यो क्षेत्र डोपामाइन उत्पादनको लागि जिम्मेवार छ। डोपामाइन एक रासायनिक मेसेन्जर हो जसले मस्तिष्कको दुई क्षेत्रहरू बीच गतिविधि समन्वय गर्न संकेतहरू पठाउँछ। यदि यस क्षेत्रमा डोपामाइनको कमी छ भने, व्यक्तिले आफ्नो चाललाई निर्देशित गर्न वा नियन्त्रण गर्न असमर्थ हुन्छ। यसले पार्किन्सन रोगको पहिलो लक्षण निम्त्याउँछ। मस्तिष्क र स्नायु प्रणालीका अन्य क्षेत्रहरू रोगको प्रगतिको रूपमा पतन हुन्छन्, परिणामस्वरूप थप गम्भीर मोटर लक्षणहरू देखिन्छन्।
पार्किन्सन रोगले प्रायः सुरुमा सामान्य लक्षणहरू मात्र निम्त्याउँछ। अवस्था बिग्रँदै जाँदा, लक्षणहरूले काम गर्ने वा दैनिक कार्यहरू गर्ने व्यक्तिको क्षमतालाई कमजोर पार्न सक्छ।
पार्किन्सन रोगले मानिसहरूलाई गर्न सक्ने:
● शेक (डाक्टरहरूले यसलाई "कम्पन" भन्छन्)
● बिस्तारै हिड्ने
● शरीर कठोर वा अटकलो हुनु
● सन्तुलन गुमाउनु वा हिँड्न गाह्रो हुनु |
पार्किन्सन रोगले उपरोक्त लक्षणहरु पनि देखाउँन सक्छ:
● स्पष्ट विचार गर्न नसक्नु
● कहिलेकाहीं, वास्तविकतासँग सम्पर्क गुमाउनु वा नभएका चीजहरू हेर्नु(यसलाई "ह्यालुसिनेसन" भनिन्छ)
● निराश महसुस गर्नु, चिन्ता, वा दैनिक जीवनमा कम रूचि भएको अनुभव गर्नु
● निद्रा सम्बन्धी समस्या, जस्तै अनिद्रा (निद्रा आउँदा वा रहन असमर्थता) र दिनको समयमा निद्रा
● थकान महसुस
● घरीघरी पिसाब आउने
● सुँघ्ने क्षमता गुमाउनु।
यो रोगको उपचारमा सर्वप्रथम लक्षणहरूको पूर्ण र गहिराई पहिचान गर्न आवश्यक हुन्छ। यो कुरा पहिचान भएपछि मात्र उपचार योजना बनाउनुपर्छ। पार्किन्सन रोगका लक्षणहरूको उपचार गर्न औषधिहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ। यी औषधिहरूले लक्षणहरू कम गर्न सक्छ तर रोग निको गर्दैन। डोपामिनको कमी हुँदा नै यो रोग लाग्ने भएकोले डोपामिन नै पार्किनसनको मुख्य औषधिका रुपमा चिनिन्छ।
डिप ब्रेन स्टिमुलेसन भनेको कहिलेकाहीँ लामो समयसम्म पार्किन्सन्स रोग भएका बिरामीहरूमा प्रयोग गरिने सर्जिकल उपचार हो। विद्युतीय आवेग उत्पन्न गर्ने एउटा सानो यन्त्र छातीमा छिराइन्छ र छालाको मुनि राखिएको सानो तारसँग जोडिएको हुन्छ जुन मस्तिष्कमा जान्छ। यन्त्रले सानो विद्युतीय प्रवाह जारी गर्दछ जसले पार्किन्सन रोगबाट प्रभावित मस्तिष्कका भागहरूलाई उत्तेजित गर्दछ। यसले लक्षणहरू कम गर्न सक्छ तर पूर्ण उपचार होइन।
केही जीवनशैली परिवर्तनहरूले पार्किन्सन्स रोगसँग बाँच्न सजिलो बनाउन पनि मद्दत गर्न सक्छ जस्तै-स्वस्थ खानपान, व्यायाम र योग, र लड्नबाट बच्ने | दैनिक जीवन गतिविधिहरू - जस्तै लुगा लगाउने, खाने, नुहाउने र लेख्ने - पार्किन्सन रोग भएका मानिसहरूका लागि गाह्रो हुन सक्छ। त्यसैले यस्ता बिरामीको उचित हेरचाह गर्नुपर्छ ।
यो नसर्ने रोग हो। सँगै बस्दैमा, संगै हिँड्दैमा, जुठो खादैमा, एउटै कपडा लाउँदैमा एकबाट अर्को व्यक्तिमा यो रोग सर्दैन l नेपालको हास्यकला क्षेत्रका खम्बा मदनकृष्ण श्रेष्ठ, अमेरिकन बक्सिङका हस्ती मोहम्मद अली, अमेरिकन पूर्व राष्टपति जर्ज डब्लु बुशलाई पनि लागेको थियो l
हामी नेपालीहरू प्रायः रोगको प्रारम्भिक लक्षणहरूलाई कम आँकलन गर्छौं र रोगको प्रकटीकरण गम्भीर नभएसम्म चिकित्सकको सहयोग खोज्दैनौं। यसबाहेक, हामी विश्वास गर्छौं कि यो रोगको उपचार निषेधित रूपमा महँगो छ, तर सरकारी अस्पतालहरू हामीले विश्वास गरेभन्दा धेरै कम खर्चिलो हुन सक्छ। यसका साथै सरकारले बिरामीलाई एक लाख रुपैयाँसम्मको आर्थिक सहायता उपलब्ध गराउँछ । जसले तपाईंको उपचारलाई धेरै नै मद्दत पुग्दछ।
तसर्थ, जहिले पनि रोगका माथिका लक्षणहरू देखिएमा, अस्पतालमा डाक्टरलाई भेट्नुहोस् र समयमै रोग व्यवस्थापन सुरु गर्नुहोस्।
यो सही समय हो कि हामी रोग र यसका डरलाग्दो लक्षणहरू बारे सचेत हुन सुरु गर्नुपर्छ। यदि हामीले रोगको प्रारम्भिक निदान गरी उपचार सुरु गर्यौं भने हामी रोगको प्रगतिलाई नियन्त्रण गर्न सक्छौं, र त्यसका लागि हामी स्वास्थ्यप्रति सचेत हुनुपर्छ। निसन्देह, स्वस्थ जीवन जिउनका लागि व्यायाम, स्वस्थ खाना र स्वस्थ जीवनशैली आवश्यक छ।
-(शाह त्रिवि चिकित्सा शास्त्र अध्ययन संस्थान अन्तर्गत महाराजगञ्ज मेडिकल क्याम्पसमा एमबिबिएस तेस्रो वर्षमा अध्ययनरत छन्।)
