यस वर्षको स्वास्थ्यखबर हेल्थ अवार्ड अन्तर्गत जनस्वास्थ्यकर्मी विधामा उत्कृष्ट जनस्वास्थ्यकर्मीको अवार्ड पर्वतको विहादी गाउँपालिकाको स्वास्थ्य शाखा प्रमुख हरि प्रसाद भुसालले पाएका छन्।
जनस्वास्थ्य अधिकृत हरि प्रसाद भुसाल अहिले पर्वतको विहादी गाउँपालिकाको स्वास्थ्य शाखा प्रमुखको जिम्मेवारी सम्हालिरहेका छन्। उनी स्वास्थ्य सेवा वितरणमा मात्र सीमित छैनन्; नवीनता र स्थायी समाधानमा केन्द्रित भएर काम गर्ने उनका दृष्टिकोणले पालिकाको स्वास्थ्य सूचकांकमा उल्लेखनीय सुधार ल्याइरहेको छ। अन्य पालिका र माथिल्लो निकायले पनि उनको कामलाई अनुकरणीय बताइरहेका छन्।
हरिले गरेका कामहरूमा सबैभन्दा पहिला स्वास्थ्य संस्थाको डिजिटलीकरण उल्लेखनीय छ। गाउँ–गाउँका स्वास्थ्य चौकीमा बिजुली, इन्टरनेट, कम्प्युटर र ईएचएमआईएस, ईएलएमआईएस, डीएचआईएस-२, पीआरटीपी, परिवार स्वास्थ्य प्रोफाइल जस्ता प्रणाली स्थापना गरेर स्वास्थ्य सेवा अधिक पहुँचयोग्य र पारदर्शी बनाएका छन्।
पोषण प्रवर्द्धन उनको प्राथमिकता हो। नमुना पोषण कार्यक्रम, नियमित वृद्धि अनुगमन, एक घर–एक कृषि टनेल, विद्यालयमा बाल पोषण कार्यक्रम प्रभावकारी रूपमा सञ्चालन भइरहेका छन्। सफा खानेपानी र सरसफाइमा पनि उनले एक घर–एक धारा अभियान, विद्यालय बाल शिक्षा तथा सरसफाइ सचेतना कार्यक्रम निरन्तरता दिएका छन्।
सबै स्वास्थ्य चौकीमा दक्ष स्वास्थ्यकर्मी, आवश्यक उपकरण र रेफरल यातायात सुविधा सुनिश्चित गरेर २४ घण्टा सुरक्षित प्रसूति सेवा सञ्चालन भइरहेको छ। गाउँकै स्वास्थ्य चौकीमा आँखा उपचार केन्द्र सञ्चालन गरेर स्थानीयहरूलाई सहज सेवा पुर्याएका छन्।
साथै विषादी रहित कृषि प्रवर्द्धन कार्यक्रम पनि नियमित सञ्चालनमा छ। यस अन्तर्गत अग्रगामी कृषक, शिक्षक र विद्यार्थीलाई विषादी रहित खाद्य उत्पादनबारे प्रशिक्षण दिइएको छ। गर्भवती र सुत्केरी आमालाई पोषण सामग्री वितरण गरिएको छ। जेष्ठ नागरिक स्वास्थ्य कार्यक्रम अन्तर्गत सामाजिक सुरक्षा भत्ता वितरणसँगै नसरिने रोगहरूको नियमित स्क्रिनिङ भइरहेको छ।
यी प्रयासहरूको प्रभावले समुदायको जीवनमा वास्तविक परिवर्तन ल्याएको छ। गाउँघरमा घरमै प्रसूति शून्यमा झरेको छ र अस्पतालमा सुरक्षित प्रसूति गर्नेहरू बढेका छन्। गर्भवती र सुत्केरी आमाहरू पोषणयुक्त खानामा सचेत भएका छन्, आफ्नै स्वास्थ्य र बच्चाको भविष्यप्रति जिम्मेवारी बोध गर्न थालेका छन्। गाउँका खेतबारीमा विषादी रहित तरकारी र दुग्धजन्य उत्पादनले घरधुरीलाई आत्मनिर्भर बनाएको छ, र विद्यालयका दिवा खाजामा स्थानीय उत्पादनको प्रयोगले साना मुटुहरूमा स्वास्थ्यबारे जागरूकता भर्न थालेको छ।
स्वास्थ्य संस्थाहरू अब पूर्ण रूपमा अनलाइन रिपोर्टिङ प्रणालीमा सञ्चालित छन्, र दुई वर्ष मुनिका बालबालिकाको पोषण अनुगमन औसत १८ पटकसम्म पुगेर हरेक परिवारमा स्वास्थ्यको निरन्तर निगरानी सुनिश्चित भएको छ। यसले गाउँको हरेक कोना, हरेक घर, हरेक बच्चा र आमा–बुबाको जीवनमा नयाँ आशा र विश्वासको प्रकाश फैलाएको छ।
२०५३ सालमा लोकसेवा आयोगबाट अहेव पदमा नियुक्ति सिफारिस भएपछि उनले जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय बाग्लुङमार्फत औपचारिक रूपमा स्वास्थ्य क्षेत्रमा प्रवेश गरे। बाग्लुङ अस्पतालमा प्रारम्भिक सेवाकाल बिताउँदा वरिष्ठ चिकित्सकहरूसँग नजिक भएर काम गर्ने अवसरले उनलाई ठूलो ऊर्जा र अनुभव दियो। त्यसपछि उनले रिघा, अमरभूमि, खुर्कोट, वहाकीठाँटी स्वास्थ्य चौकी हुँदै गाउँ–गाउँमा स्वास्थ्य सेवा पुर्याए।
स्थानीय स्वास्थ्य संस्थामा काम गर्दा उनले समुदायसँग नजिक भएर काम गरे—सुत्केरी सेवा, पोषण, रोग निवारणदेखि स्वास्थ्य सचेतनासम्म। संघीयता कार्यान्वयनसँगै २०७४ सालदेखि विहादी गाउँपालिकामा स्वास्थ्य शाखा प्रमुखको जिम्मेवारी सम्हाले। २०८० सालमा झण्डै दुई वर्षका लागि प्रमुख प्रशासकीय अधिकृतको जिम्मेवारी समेत बोक्दै पनि स्वास्थ्य क्षेत्रमा ध्यान कायम राखे।
उनका योगदानलाई जिल्ला र समुदायले उच्च मूल्यांकन गरेको छ। विहादी गाउँपालिकामा स्वास्थ्य क्षेत्रमा जिल्लाभर उत्कृष्ट मान्यता प्राप्त भएको छ भने उनले स्वयं समुदाय र सरोकारवालाबाट निरन्तर आभार र सम्मान प्राप्त गरेका छन्।
२०३२ साल असार २६ गते पर्बत जिल्ला, विहादी गाउँपालिका–४, वहाकीठाँटी, लिंगसिङमा जन्मिएका उनी बाल्यकालदेखि नै मेधावी, नेतृत्वदायी र सामाजिक रूपमा सक्रिय थिए। गाउँको विद्यालयमा सधैं कक्षामा प्रथम, स्थानीय क्लब र कार्यक्रममा सक्रिय सहभागिता र नेतृत्वले उनीभित्र नेतृत्व र सेवा भावनाको बीजारोपण गरेको थियो।
मध्यमवर्गीय परिवारमा जन्मिएका उनका बुबा स्थानीय विद्यालयका शिक्षक थिए भने आमा साक्षर गृहिणी। कृषि मुख्य पेशा भएकाले परिवारले आम नागरिकका दुःख, अभाव र ग्रामीण कठिनाइलाई नजिकबाट भोगेको थियो। स्वास्थ्य सेवाको अभाव, साधारण चोटपटकदेखि प्रसूति जस्ता संवेदनशील सेवाका लागि मानिसहरूले दिनभर टाढा–टाढा धाउनुपर्ने अवस्थाले बालक हरिको मनमा गहिरो छाप छोडेको थियो। क्षयरोग, दम, मातृ–शिशु मृत्यु जस्ता घटनाहरूले उनलाई जनस्वास्थ्यमा योगदान दिन प्रेरित गर्यो।
उनको शिक्षाको यात्रा गाउँकै विद्यालयबाट सुरु भयो। स्थानीय लक्ष्मी भवन प्रा.वि.बाट प्रारम्भिक शिक्षा, त्यसपछि वहाकी माध्यमिक विद्यालय, प्रविणता प्रमाणपत्र स्तर त्रिभुवन बहुमुखी क्याम्पस (तानसेन), स्नातक (बि.एड. हेल्थ) महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस (बाग्लुङ) हुँदै कीर्तिपुर त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट स्नातकोत्तर (एम.एड. हेल्थ) र बंगलादेशको स्टेट युनिभर्सिटीबाट एमपीएच गरे। स्वास्थ्य क्षेत्रमा प्रवेश भने पोखरास्थित पश्चिमाञ्चल तालिम केन्द्रबाट अहेबको तालिम लिएर गरेका हुन्।
उनको अनुभवमा नेपालमा सरुवा र नसर्ने दुवै प्रकारका रोगको चुनौती बढ्दो छ। विशेषतः क्यान्सर, मुटु, मृगौला, पक्षघात, मादकपदार्थ, सुर्तीजन्य पदार्थ, विषादीयुक्त खाद्यपदार्थ र अस्वस्थ जीवनशैलीका कारण जनस्वास्थ्य जोखिममा छ। हैजा जस्ता पुराना महामारी अझैँ दोहोरिनु सरसफाइमा कमजोरीको उदाहरण हो।
उनीसँग स्पष्ट भिजन छन्। उनले आफ्नो भविष्यमा गर्ने योजनामा पोषणमैत्री स्थानीय शासन प्रवर्द्धन, कडा तथा दीर्घ रोगको स्क्रिनिङ, वार्षिक परीक्षण र सचेतना कार्यक्रम राखेका छन्। विद्यालयस्तरमा स्थानीय उत्पादनबाट बनेको दिवा खाजा कार्यक्रम निरन्तर अघि बढाउने र स्वास्थ्यकर्मीका लागि आवश्यक तालिम र प्रोत्साहनलाई प्राथमिकता राख्ने बताउँछन्। स्वास्थ्य केवल औषधि वा अस्पतालमा सीमित हुनुहुँदैन भन्ने मान्यताले जीवनशैली, वातावरण, पोषण र सामुदायिक चेतना विकासमा उनी सक्रिय छन्।
