फ्याटी लिभर भन्नाले कलेजोमा अत्यधिक बोसो जम्मा हुने अवस्था हो। सामान्यतया कलेजोमा सानो मात्रामा बोसो हुन्छ, तर जब बोसोको मात्रा कलेजोको कुल तौलको ५–१० प्रतिशत भन्दा बढी हुन्छ भने यसलाई फ्याटी लिभर डिजिज भनिन्छ।
कलेजो शरीरको प्रमुख अंग हो जसले विषाक्त पदार्थ हटाउने, पाचनमा सहयोग गर्ने, रक्त शुद्ध गर्ने, भिटामिन तथा खनिज सन्तुलन गर्ने काम गर्दछ। कलेजोमा बोसो अत्यधिक बढेपछि यी सबै कार्यमा समस्या आउन थाल्छ।
फ्याटी लिभरका प्रमुख प्रकार
१. अल्कोहलिक फ्याटी लिभर
मदिरा सेवन गर्ने व्यक्तिहरूमा हुने समस्या।
लामो समयसम्म निरन्तर मदिरा सेवन गर्दा कलेजोमा बोसो थुप्रिन्छ।
२. नन–अल्कोहलिक फ्याटी लिभर
मदिरा सेवन नगर्ने तर अस्वस्थ जीवनशैली, मोटोपन, मधुमेह, उच्च कोलेस्ट्रोलका कारण हुने समस्या।
आजको समयमा यो बढी देखिने अवस्था हो।
३. नन–अल्कोहलिक स्टिएटोहेपाटाइटिस
यो नन–अल्कोहलिक फ्याटी लिभरको उन्नत चरण हो।
यसमा कलेजोमा बोसो मात्र नभई सुजन र कोशिकाको क्षति पनि हुन्छ।
लामो समय बेवास्ता गर्दा सिरोसिस (Cirrhosis) र कलेजो क्यान्सरमा रूपान्तरण हुन सक्छ।
फ्याटी लिभर हुनुका कारणहरू
१. मोटोपन
तौल अत्यधिक भएको अवस्थामा शरीरमा बोसोको संचय हुन्छ जसले कलेजोमा पनि असर पुर्याउँछ।
२. मधुमेह
रक्तमा चिनी (ग्लुकोज) असन्तुलन हुँदा बोसोको मेटाबोलिज्म प्रभावित हुन्छ र कलेजोमा बोसो बढ्छ।
३. रगतमा उच्च कोलेस्ट्रोल र ट्राइग्लिसराइड
रगतमा बोसोको मात्रा बढी हुँदा कलेजोमा जम्मा हुन्छ।
४. मदिरा सेवन
लगातार र अत्यधिक मदिरा सेवन गर्ने मानिसहरूमा अल्कोहलिक फ्याटी लिभर हुने सम्भावना धेरै हुन्छ।
५. अस्वस्थ खानपान
डिप–फ्राइड खाना, प्रशोधित खाना, चिप्स, बर्गर, पिज्जा, मीठा पेय पदार्थ आदि अत्यधिक प्रयोग गर्दा कलेजोमा बोसो जम्छ।
६. व्यायामको कमी
लामो समय शारीरिक गतिविधि नगर्दा शरीरमा क्यालोरी बर्न हुँदैन र बोसो जम्मा हुन्छ।
७. औषधि सेवन
केही एन्टिबायोटिक, स्टेरोइड वा क्यान्सर उपचारका औषधिले पनि फ्याटी लिभर निम्त्याउन सक्छ।
८. अनुवांशिक कारण
परिवारमा कलेजो समस्या भएको भए अर्को पुस्तामा पनि सम्भावना हुन्छ।
फ्याटी लिभरका लक्षणहरू
सुरुमा यो समस्या प्रायः लक्षणविहीन (Asymptomatic) हुन्छ। तर अवस्था बिग्रँदै जाँदा निम्न लक्षण देखिन सक्छन्:
पेटको दायाँ भागमा भारीपन वा हल्का दुखाइ
थकान र कमजोरी
भोक कम लाग्ने
पेट फुल्ने वा ग्यास बढी हुने
चक्कर आउने वा ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो हुने
वजन अचानक घट्ने
छालामा पहेंलो रङ आउनु (जन्डिस – उन्नत अवस्थामा)
फ्याटी लिभरको जटिलता
यदि फ्याटी लिभर समयमै उपचार नगरेमा यसले निम्न गम्भीर अवस्था निम्त्याउन सक्छः
सिरोसिस : कलेजोमा स्थायी क्षति वा घाउ (Scarring) बन्ने अवस्था।
कलेजो फेलियर : कलेजोले आफ्नो काम गर्न नसक्ने अवस्था।
कलेजो क्यान्सर : लामो समयसम्म बिग्रेको कलेजोमा क्यान्सर हुन सक्छ।
हृदय रोग : फ्याटी लिभर भएका मानिसलाई मुटु सम्बन्धी रोगको जोखिम बढी हुन्छ।
फ्याटी लिभरको परीक्षण वा निदान
डाक्टरले निम्न परीक्षणमार्फत फ्याटी लिभर पहिचान गर्न सक्छन्:
१. रक्त परीक्षण
कलेजो इन्जाइमको स्तर जाँचिन्छ।
२. अल्ट्रासाउन्ड
कलेजोमा बोसोको स्तर पत्ता लगाउन सजिलो र सामान्य तरिका।
३. सीटी स्क्यान वा एमआरआई
बढी स्पष्ट तस्वीर पाउनका लागि।
४. लिभर बायोप्सी
सुईमार्फत कलेजोको सानो टुक्रा निकालेर परीक्षण गर्ने विधि।
यसले रोगको स्तर कति गम्भीर छ भन्ने पुष्टि गर्छ।
फ्याटी लिभरको उपचार
फ्याटी लिभरको विशेष औषधि नभए पनि जीवनशैली परिवर्तनले यसलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ।
१. तौल नियन्त्रण
वजन घटाउने प्रयास गर्नुपर्छ।
दैनिक व्यायाम तथा स्वस्थ आहार अपनाउनु आवश्यक।
२. मदिरा पूर्ण रूपमा त्याग्ने
मदिरा सेवन गर्ने बानी भएकाले समस्या छ भने तुरुन्त रोक्नुपर्छ।
३. नियमित व्यायाम
कम्तीमा ३० मिनेट दैनिक हिँड्ने वा व्यायाम गर्ने।
४. स्वस्थ खानपान
हरियो सागसब्जी, फलफूल, सम्पूर्ण अन्न, दाल, फाइबरयुक्त खाना खाने।
तारेको, चिल्लो, प्रशोधित खाना कम गर्ने।
५. औषधि नियन्त्रण
डाक्टरको सल्लाहबिना औषधि प्रयोग नगर्नु।
६. मधुमेह र कोलेस्ट्रोल नियन्त्रण
नियमित स्वास्थ्य जाँच गरेर रक्तचिनी र बोसोको स्तर नियन्त्रणमा राख्ने।
फ्याटी लिभर रोकथामका उपाय
सन्तुलित र स्वस्थ आहार ग्रहण गर्ने।
नियमित शारीरिक व्यायाम गर्ने।
धूमपान र मदिराबाट टाढा रहने।
मधुमेह, उच्च रक्तचाप र उच्च कोलेस्ट्रोल भए समयमै नियन्त्रण गर्ने।
अत्यधिक मीठा पेय, बोसोयुक्त खाना र जंक फुड कम गर्ने।
पर्याप्त मात्रामा पानी पिउने।
तनाव कम गर्ने अभ्यास गर्ने।
