औषधिय गुण भएको गरम मसला प्रयोग नगर्ने देश विश्वमा कमै होलान्। एसियाली देशका भान्सामा त गरम मसला निकै प्रयोग हुन्छ। अझ, दक्षिण एसियाली मुलुकमा यसको प्रयोग धेरै परिकारमा गरिएको पाइन्छ। साकाहारी होस् या मांसाहारी, सबैजसो परिकारमा थोरै भए पनि गरम मसला हालिएकै हुन्छ। गरम मसला अत्यधिक प्रयोग गर्ने देशमा भारत अग्रस्थानमा आउँछ र उत्पादन पनि त्यहीँ बढी हुने गरेको छ।
भारतको उत्तरी क्षेत्रमा निकै चिसो भइरहने हुनाले त्यहाँ गरम मसलाको प्रयोग बढी नै हुने गर्छ। हिमाञ्चल प्रदेशतिर भातदेखि मिठाइसम्म कुनै न कुनै रुपमा गरम मसला प्रयोग गरेको पाइन्छ। गरम मसला मसलाहरुको मिश्रण हो। यस्तो मसला हरेक स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक हुन्छ। प्रत्येक मसलाले शरीरको तापक्रम तातो हुन्छ र पाचन प्रक्रियामा मद्दत गर्छ। पाचन एक महत्वपूर्ण प्रक्रिया हो र यसमा कुनै पनि विफलताले शरीरमा विषाक्त तत्व थप्छ। यी विषाक्त पदार्थहरूले संयुक्त आन्दोलनहरूमा बाधा पु¥याउँछन्। गरम मसलाको सेवन गर्दा शरीरबाट विषाक्त तत्वहरु बाहिर निस्कन्छन्। गरम मसलाले रक्तसञ्चार सुधार गर्न मद्दत गर्छ र शरीरका सबै अंगहरूमा अक्सिजनको आपूर्तिमा पनि मद्दत गर्छ।
एक कप गरम मसला हालेको चिया पिएपछि कडा व्यायाम गर्न सकिन्छ। यसले क्यान्सर पैदा गर्ने रेडिकलको वृद्धिलाई रोक्छ र कोलोन क्यान्सरलाई पनि रोक्न सक्छ। गरम मसला एन्टी इन्फ्लेमेटरी र एन्टी अक्सिडेटिभ गुणले भरिपूर्ण हुन्छ। यसले हृदयको स्वास्थ्यलाई पुनस्र्थापित गर्न र कोलेस्ट्रोल कम गर्न मद्दत गर्छ। खानामा गरम मसला मिसाउँदा गठिया जस्ता रोगहरू नियन्त्रण हुन्छन्। वास्तवमा गरम मसला स्वादको लागि मात्र नभई शरीरलाई वार्मअप गर्न र औषधीय गुणका कारण पनि प्रयोग बढेको हो। हरेक गरम मसलामा आआफ्नै विशेषता र औषधीय गुण हुन्छन्। गरम मसलाको संरचना क्षेत्रीय र व्यक्तिगत स्वाद अनुसार भारतीय उपमहाद्वीपमा धेरै व्यञ्जनहरूसँग स्वाद जोडिएको हुन्छ। सन्तुलित प्रभाव प्राप्त गर्न स्वादहरू मिश्रित हुन सक्छ वा एकल स्वादलाई जोड दिन सकिन्छ। एक मसला यसको स्वाद र सुगन्ध जारी गर्न प्रयोग गर्नुअघि टोस्ट गर्न सकिन्छ।
गरम मसला एक हिन्दी शब्द हो, यसको अनुवाद गर्दा तातो मिश्रण भन्ने बुझिन्छ। भारतका प्रत्येक क्षेत्रमा गरम मसलाका विभिन्न प्रकारहरू छन्। गरम मसला, मसलाहरूको मिश्रण हो जुन भारतीय व्यञ्जनमा मसालेदार व्यञ्जनहरू तयार गर्न मिलाइन्छ। यो पाकिस्तान र अन्य दक्षिण एसियाली देशहरूमा पनि प्रयोग गरिन्छ।
आयुर्वेदका अनुसार गरम मसला करीमा मिसाउँदा मुखमा ६ प्रकारको स्वाद आउँछ। यी हुन्– काली मिर्च, दालचिनी, धनियाँ, सौंफ र जिराको स्वाद। कहिलेकाहीँ, जाइफल पनि गरम मसलामा थपिन्छ। दालचिनीको स्वाद तातो र मिठो छ। मिर्चको स्वाद तातो मानिन्छ। मानव शरीरमा पाचन प्रणालीलाई राम्रोसँग काम गर्नको लागि सही मात्रामा तातो चाहिन्छ। गरम मसला सबै मसलालाई सुक्खा भुटेर मिसाएर बनाइन्छ। यसलाई ड्राई रोस्ट नगरी पनि बनाउन सकिन्छ।
गरम मसलाको उत्पत्ति उत्तरी भारतमा भयो र दक्षिणमा फैलियो। यो अहिले दक्षिण एसियाभरि प्रयोग भएको छ र धेरै देशमा आफ्नै संस्करणहरू छन्। गरम मसलाको काम शरीरलाई न्यानो बनाउनु पनि हो। उत्तरी भारतबाट उत्पत्ति हुने आधार रेसिपीहरूमा चार देखि ६ वटा सामग्री गरम मसलामा मिक्स हुन्छ। व्यापारिक संस्करणहरूले मिश्रणमा १४ भन्दा धेरै मसला समावेश गरेका हुन्छन्। प्रत्येक देश र क्षेत्रभित्र गरम मसलाका धेरै संस्करण छन्। परिवारसँग प्रायःआफ्नै व्यञ्जनहरू छन्। आफ्नो पुस्ताका लागि पारित गरिएको हुन्छ। उत्तरी भारतबाट उत्पन्न हुने रेसिपीहरूमा अलैंची, दालचिनी, ल्वाँङ, कालो मरिच र कहिलेकाहीँ धनिया र जिरा पनि मिसाइएको हुन्छ।
के–के छन् गरम मसला ?
गरम मसलाका धेरै प्रकार हुन्छन्। यसको प्रयोग कुन खानामा कति गर्ने भन्ने कुराको पनि पूर्ण ज्ञान हुनु जरुरी हुन्छ। कालो मरिच, सेतो मरिच, पिप्ला, जाइफल, दालचिनी, सुकुमेल, अलैंची, तेजपात, ल्वाँङ, जाबित्री, जिरा, शाह जिरा, धनिया, सौंफ, सुठो (ड्राइ जिन्जर), स्टार अनिस, पेथी दाना, मुलेठी यी सबै गरम मसलामा पर्छन्। ढुंगे फूल अर्थात् पथ्थर फूल पनि गरम मसलामै गनिन्छ, जसलाई कबाब चिनी भनेर पनि चिनिन्छ। कबाब चिनी मासुकाा कबाबहरुमा अनिवार्यजसो हाल्नुपर्छ, जसको छुट्टै खुस्बु र स्वास्थ्य सम्बन्धी फाइदा छन्। गरम मसला सिंगै (होल) या पाउडर दुवैै प्रयोग गर्न सकिन्छ। सबै मसलाहरुको आआफ्नै विशेषता, खुस्बु र स्वास्थ्य सम्बन्धी फरक–फरक फाइदा छ। गरम मसलाले मात्रा मिलाएर प्रयोग गर्न सके औषधिको रुपमा काम गरिरहेको हुन्छ। झन् चिसो याममा त गरम मसलाको छुट्टै महत्व रहेको हुन्छ।
चियादेखि मिठाइसम्ममा हालेर खान सकिने गरम मसलाले शरीरमा एक किसिमको न्यानो बनाउन मद्दत गरेको हुन्छ। एउटा अध्ययनले पनि इरिटेबल बोवेल सिन्ड्रोमको उपचार गर्न मसलाको अर्क प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने निष्कर्ष निकालेको छ।
गरम मसलाको अत्यधिक स्वास्थ्य लाभ
गरम मसलामा फाइबर तत्व उच्च हुन्छ, जुन १६५ सम्म हुन्छ। गरम मसलामा थोरै मात्रामा बोसो हुन्छ। गरम मसलामा भिटामिन ए, भिटामिन बी जस्ता भिटामिन हुन्छन् र यो म्यांगनिज र पोटासियमको प्रशस्त स्रोत हो।
गरम मसलाले खाना पचाउन ठूलो भूमिका खेलेको हुन्छ। शरीरमा बलियो एन्टिअक्सिडेन्ट प्रदान गर्छ। रक्तचाप नियन्त्रण र हृदय स्वास्थ्य सुधार गर्छ। क्यान्सर जोखिम कम गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको हुन्छ। मौखिक ब्याक्टेरियासँग लड्न मद्दत पुर्याउँछ। पोषक तत्व अवशोषण बढाउँछ। मधुमेह र कोलेस्ट्रोल विरुद्ध लड्ने शक्ति दिन्छ। स्नायु प्रणालीको सुरक्षा गर्छ।
