हामी दैनिक जीवनमा विभिन्न गतिविधिहरू गर्छौं, जसले हाम्रो स्वास्थ्यमा प्रत्यक्ष असर पार्छ। स्वस्थ रहनको लागि पोषणयुक्त खाना खानु, सरसफाइमा ध्यान दिनु, र स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। तर, केही स-साना गल्तीहरूले हाम्रो घरमा हानिकारक ब्याक्टेरिया र भाइरसहरू पनपाउने सम्भावना बढाउँछ।
हामीमध्ये धेरैलाई थाहा नै हुँदैन कि हाम्रो केही सामान्य बानीहरूले घरमा ब्याक्टेरियाको संख्या बढाउन सक्छ, जसले परिवारका सदस्यहरूलाई रोगको जोखिममा पार्न सक्छ। तल उल्लेखित केही गल्तीहरू हाम्रो दिनचर्यामा दोहोरिरहन्छन्, जसलाई सुधार्ने हो भने हामी आफ्नो घरलाई अझ सफा र सुरक्षित बनाउन सक्छौं।
१. बाहिरको जुत्ता घरभित्र लगाएर हिँड्ने
घर बाहिर जुत्ता लगाउनु स्वाभाविक कुरा हो, तर ती जुत्ता बाहिर हिँड्दा सडकका धूलो-माटो, हानिकारक ब्याक्टेरिया, भाइरस, र विषाणुहरूले भरिन्छन्। हामी कतै यात्रा गर्दा, कार्यालय जाँदा, वा बजार गइरहँदा जुत्ताले विभिन्न सतहहरूको सम्पर्कमा आउँछ।
यदि हामी सोही जुत्तालाई घरभित्रै लगेर हिँड्छौं भने, घरको भुइँमा ब्याक्टेरिया र फोहर फैलिन्छ, जुन विशेष गरी साना बालबालिकाका लागि हानिकारक हुन्छ। बालबालिका प्रायः भुइँमा खेल्ने, हात राख्ने, अनि ती हात मुखमा लगाउने गर्छन्, जसले गर्दा ब्याक्टेरिया उनीहरूको शरीरमा सजिलै प्रवेश गर्न सक्छ।
समाधान:
• घरभित्र पस्नेबित्तिकै बाहिरको जुत्ता खोल्ने बानी बसाल्नुहोस्।
• पाहुनाहरूको लागि छुट्टै सफा चप्पल राख्ने व्यवस्था गर्नुहोस्।
• घरको भुइँ नियमित रूपमा सफा गर्नुहोस्।
२. बाहिरको सूटकेस ओछ्यानमा राख्ने
धेरैजसो व्यक्तिहरू लामो यात्राबाट फर्केपछि सुस्ताउन चाहन्छन् र ट्रयाभल ब्याग वा सूटकेसलाई ओछ्यानमा राख्ने गर्छन्। तर, यो बानी स्वास्थ्यका लागि निकै हानिकारक हुन सक्छ।
बाहिर घुम्दा वा यात्रा गर्दा सूटकेस विभिन्न सतहहरूसँग सम्पर्कमा आउँछ। होटलको कोठा, सार्वजनिक स्थानहरू, बस वा रेलको सामान राख्ने ठाउँहरू सफा नहुन सक्छन्, जसले गर्दा ब्याक्टेरिया तथा अन्य सूक्ष्मजीवहरू सूटकेसमा टाँसिन्छन्। जब हामी त्यो सूटकेस ओछ्यानमा राख्छौं, ती ब्याक्टेरिया ओछ्यानमा सर्ने सम्भावना बढ्छ।
समाधान:
• सूटकेसलाई ओछ्यानभन्दा टाढा राख्ने बानी बसाल्नुहोस्।
• सूटकेस सफा गरेर मात्र घरभित्र राख्नुहोस्।
• कपडा झिकिसकेपछि सूटकेसलाई राम्रोसँग सफा गरेर स्टोर गर्नुहोस्।
३. बाहिरबाट आएपछि हात नधुने
जब हामी बाहिर निस्किन्छौं, विभिन्न ठाउँमा हात लगाउँछौं – ढोका समाउने, सार्वजनिक यातायातको रेलिङ समाउने, पसलहरूमा पैसा आदान-प्रदान गर्ने। यी सबै सतहहरूमा ब्याक्टेरिया हुने सम्भावना उच्च हुन्छ।
यदि घर फर्केपछि हात नधुनी सामानहरू छोयो भने, ब्याक्टेरिया सजिलै घरभित्र फैलिन सक्छ। विशेष गरी खाना बनाउने बेला वा बच्चाहरूलाई समाउने बेला फोहर हातले छोइयो भने संक्रमणको जोखिम झन् बढ्छ।
समाधान:
• घर भित्र पस्नेबित्तिकै साबुनले राम्ररी हात धुने बानी बसाल्नुहोस्।
• पानी उपलब्ध नभएमा सेनिटाइजरको प्रयोग गर्नुहोस्।
• बच्चाहरूलाई पनि हात धुने बानी लगाउनुहोस्।
४. बाहिरको कपडा लगाएर ओछ्यानमा जाने
हामी बिहान घरबाट निस्कँदा सफा कपडा लगाउँछौं, तर दिनभरि अफिस, बजार वा अन्य सार्वजनिक ठाउँमा हिँड्दा ती कपडामा धूलो, फोहर, र ब्याक्टेरिया जम्मा हुन्छन्।
बाहिरबाट घर फर्केपछि ती नै कपडा लगाएर ओछ्यानमा बस्दा वा सुस्ताउँदा ब्याक्टेरिया ओछ्यानमा फैलिन सक्छ। यदि सोही ओछ्यानमा बच्चाहरू खेल्छन् वा सुतेका छन् भने, उनीहरूमा संक्रमणको जोखिम उच्च हुन सक्छ।
समाधान:
• घर फर्केपछि पहिले कपडा फेर्ने बानी बसाल्नुहोस्।
• ओछ्यानमा बस्नुअघि हात तथा अनुहार धोइदिनुहोस्।
• कपडालाई नियमित रूपमा धुने र सफा राख्ने बानी अपनाउनुहोस्।
५. ट्वाइलेट प्रयोग गरेपछि साबुनले हात नधुने
धेरै मानिसहरूले ट्वाइलेट गएपछि हात धुन्छन्, तर सबैले नै साबुन प्रयोग गर्छन् भन्ने हुँदैन।
ट्वाइलेटमा ब्याक्टेरिया तथा भाइरसको उपस्थिति उच्च हुन्छ। यदि साबुनले राम्रोसँग हात नधुनीकन भान्सामा गएर खाना बनाइयो वा अन्य सामानहरू छोइयो भने, ब्याक्टेरिया सजिलै फैलिन सक्छ।
समाधान:
• ट्वाइलेट प्रयोग गरेपछि साबुन र पानीले राम्ररी हात धुने बानी बसाल्नुहोस्।
• बच्चाहरूलाई पनि साबुन प्रयोग गरेर हात धुने सल्लाह दिनुहोस्।
• ट्वाइलेटको ढोका खोल्दा पनि सावधानी अपनाउनुहोस्।
६. मोबाइल फोनलाई सफा नगर्ने
आजभोलि मोबाइल फोन हाम्रो दैनिकीको अभिन्न हिस्सा बनिसकेको छ। हामी दिनभरि मोबाइल चलाउँछौं, तर यसको सरसफाइप्रति खासै ध्यान दिँदैनौं।
मोबाइल फोनको सतहमा ब्याक्टेरिया टाँसिन सक्छ। हामीले बाहिरबाट आएपछि हात नधुई मोबाइल प्रयोग गर्यौं भने, ब्याक्टेरिया हातमा सर्न सक्छ र पछि अनुहारमा स्पर्श गर्दा संक्रमण हुन सक्छ।
समाधान:
• मोबाइल फोनलाई बेलाबेलामा स्यानिटाइजर वा सफा कपडाले पुछ्ने।
• बाहिरबाट आएपछि हात धोएर मात्र मोबाइल चलाउने।
• बच्चाहरूलाई मोबाइल कम दिनु र दिनुपरेमा सफा गरेर मात्र दिनु।
७. भान्साको स्पन्ज वा कपडा नियमित रूपमा नफेर्ने
भान्सामा सफा गर्न प्रयोग गरिने स्पन्ज, कपडा, वा ब्रशहरू धेरैजसो फोहोर हुने गर्छन्।
यदि यिनलाई समय समयमा सफा गरिएन भने, यसमा ब्याक्टेरिया जम्मा भई भान्सामा संक्रमण फैलिन सक्छ।
समाधान:
• भान्साको स्पन्जलाई हप्तामा कम्तीमा एकपटक बदल्ने।
• सफा गर्न प्रयोग गरिने कपडालाई नियमित रूपमा धुने।
• भान्साका सतहहरूलाई सधैं सफा राख्ने।
निष्कर्ष
स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनको लागि खानेकुरामा ध्यान दिनु मात्र पर्याप्त छैन। घरभित्रै गरिने केही साना गल्तीहरूले हामीलाई विभिन्न रोगहरूको शिकार बनाउन सक्छ।
यी साना बानीहरू परिवर्तन गर्न सकियो भने हामी आफ्नो परिवारलाई धेरैजसो रोगहरूबाट जोगाउन सक्छौं। घरलाई स्वच्छ र सुरक्षित राख्नको लागि हामी सबैले सचेत बन्न आवश्यक छ।
-(बालरोग विशेषज्ञ डा अरुण कुमार सिंह बी.पी. कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका एसोसिएट प्रोफेसर हुन्। डा सिंह बालबालिकाको डाक्टर साथी पुस्तकका लेखक पनि हुन्।)
