मधेश प्रदेश, जुन भारतसँग जोडिएको तराईको समथर र गर्मी ठाउँ हो, त्यहाँ गर्मीको मौसममा सर्पको जोखिम धेरै हुन्छ। गर्मी, सुख्खा मौसम र चिसो खोज्दै सर्पहरू मानिसको बसोबासनजिकै आउन थाल्छन्। खेत, पोखरी, झाडी, पुराना घर, ढुंगा वा काठको थुप्रो र पुराना गोठजस्ता ठाउँहरू सर्पका लागि उपयुक्त लुक्ने ठाउँ बन्न सक्छन्।
सर्पको टोकाइबाट कसरी जोगिने?
सर्पको जोखिमबाट बच्न केही सावधानी अपनाउनु आवश्यक छ:
रातमा सतर्क रहनुहोस्: राति भुइँमा नसुत्नुहोस्। सधैँ खाट वा अग्लो ओछ्यानमा सुत्ने गर्नुहोस्।
जुत्ताको प्रयोग: झाडी वा घाँस भएको ठाउँमा हिँड्दा बलियो र बन्द जुत्ता लगाउनुहोस्।
अँध्यारोमा प्रकाशको प्रयोग: अँध्यारो ठाउँमा जाँदा वा हिँड्दा टर्च वा लालटिन प्रयोग गर्नुहोस्।
सफाईमा ध्यान दिनुहोस्: आफ्नो घर वरपरको क्षेत्रलाई सफा राख्नुहोस्। पुराना सामानहरू थुपारेर नराख्नुहोस्।
मुसाको नियन्त्रण: घरमा मुसालाई आउन नदिनुहोस्, किनकि मुसाको खोजीमा सर्प पनि घरमा पस्न सक्छन्।
खेतबारीमा सावधानी: खेत वा बगैँचामा काम गर्नुअघि लौरो वा लट्ठीले झाडी वा घाँस हटाउनु राम्रो हुन्छ।
सर्पले टोकिहाले के गर्ने?
यदि दुर्भाग्यवश कसैलाई सर्पले टोकिहाल्यो भने, घबराउनुको सट्टा तुरुन्तै यी कदमहरू चाल्नुहोस्:
बिरामीलाई शान्त राख्नुहोस्: सर्पले टोकेको मानिसलाई आरामसँग सुताउनुहोस् र ऊ धेरै नहिलोस् भन्ने कुरामा ध्यान दिनुहोस्, किनभने धेरै हल्लिँदा विष शरीरमा छिटो फैलन सक्छ।
अङ्गलाई तल राख्नुहोस्: टोकेको अङ्गलाई शरीरभन्दा अलि तल राख्नुहोस्।
हल्का पट्टी बाँध्नुहोस्: टोकेको ठाउँमाथि हल्का कपडा वा पट्टी बाँध्नुहोस्, तर एकदमै कसेर होइन। रक्तसञ्चार पूर्ण रूपमा बन्द हुनुहुँदैन।
गलत उपचार नगर्नुहोस्: झारफुक, चिरा लगाउने, विष चुस्ने, हल्दी, तेल वा गोबर लगाउनेजस्ता हानिकारक घरेलु उपचारहरू बिल्कुलै प्रयोग नगर्नुहोस्।
अस्पताल लैजानुहोस्: बिरामीलाई तुरुन्तै नजिकको सरकारी अस्पताल वा स्वास्थ्य केन्द्र पुर्याउनुहोस्। नेपालका सरकारी स्वास्थ्य संस्थाहरूमा सर्पको टोकाइको निःशुल्क उपचार उपलब्ध छ।
यदि सम्भव छ भने, टोकेको सर्पको रङ्ग, आकार र बनावट याद गर्नुहोस्। यसले डाक्टरलाई सही एन्टीभेनम (antivenom) इन्जेक्सन दिन मद्दत गर्छ। समयमै सही उपचार पाएमा सर्पको टोकाइबाट ज्यान बचाउन सकिन्छ।
