अहिले काठमाडौं आसपासका क्षेत्रमा बच्चाहरुमा हाँडे रोगको समस्या बढ्दै गएको पाइएको छ। हाँडे रोगलाई गल्फुलो र मम्पस पनि भनिन्छ।
यो पारमिक्जो भाइरसबाट सर्ने एक भाइल संक्रमण हो। एक संक्रमित व्यक्तिले खोक्दा वा हाँच्छ्यु गर्दा निस्कने पानीका स–साना फोका, र्याल तथा पिसाबले छोइएका सामानहरु प्रयोग गर्दा सर्ने गर्दछ। जुनसुकै उमेरमा देखिने भएपनि खोप नलगाएका ५ देखि १५ वर्षमुनिका बच्चामा यो रोग बढी देखिने गर्दछ।
कतिपयमा लक्षण नदेखिन पनि सक्छ भने प्रायमा सुरुमा एकपट्टी र्याल ग्रन्थी (प्यारोटिड ग्रन्थी) सुन्निने जुन ७०–९० प्रतिशत मा दुवै पट्टी हुने गर्छ। ज्वरो आउने, गाला सुन्निने, कान दुख्ने, खाना खान वा चपाउन गाह्रो हुने गर्छ। तितो वा अमिलो खाँदा दुखाई बढ्ने हुन्छ। यो रोगले र्याल ग्रन्थी, अण्डकोष, स्नायु प्रणाली, प्यानक्रियाजमा असर गर्छ भने केहीमा थाइराइड, मुटु, मिर्गौला, कलेजा तथा जोर्नीमा पनि असर देखिने गर्छ। अहिलेसम्म दिमागमा संक्रमण र प्यानक्रियाजलाई असर परेर अस्पताल भर्ना भएका बिरामीहरु छन् भने केहीमा अण्डकोषमा समस्या आएका बिरामीहरु पनि भेटिएका छन्।
गाला सुन्निनु, एक दिन अघिदेखि पाँच दिनसम्म एकले अर्कालाई सार्ने संभावना एकदम बढी रहन्छ। एक जना संक्रमित व्यक्तिले दश जना व्यक्तिमा कम्तीमा चार देखि आठ जनालाई सार्न सक्ने क्षमता हुन्छ। त्यसैले संक्रमित व्यक्तिलाई चिकित्सकको सल्लाह अनुसार कम्तीमा पनि पाँच दिन घरमै आइसोलेसनमा राख्नुपर्ने हुन्छ।
समुदाय तथा विद्यालयमा फैलिन थालेमा चिकित्सकको सल्लाहमा एक महिनाको फरकमा हाँडे विरुद्धको खोपको दुई डोज दिन सकिन्छ। पहिलो मात्राले ७८ प्रतिशत र दोस्रो खोपको मात्राले ८८ प्रतिशत काम गर्ने तथ्यांकले देखाउँछ। तर संक्रमति भइसकेपछि खोप लगाउनु उपयुक्त नहुन सक्छ।
यो एक भाइरल संक्रमण भएकाले प्राय केशमा अनावश्यक एन्टीबायोटिकको प्रयोग गर्नु पनि हुँदैन। टेप टालेर पनि केही फरक नपर्ने भएकाले चिकित्कीय विज्ञानमा टेप चप्काउने भन्ने गरिदैन। बरु मन तातो पानीमा कपडा चोपेर गाला सुन्निएको ठाउँमा रोक्न सकिन्छ।
-(डा राजकुमार बिक बालरोग विशेषज्ञका रुपमा कान्ति बाल अस्पतालमा कार्यरत छन्।)
