प्रत्येक सेप्टेम्बरमा मनाइने विश्व अल्जाइमर महिना एक विश्वव्यापी अभियान हो जसले अल्जाइमर रोग र अन्य प्रकारका डिमेन्सियासँग सम्बन्धित चेतना जगाउन र यससंग सम्बन्धित जटीलतालाई चुनौती दिन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यो महिनाभरि चल्ने यो कार्यक्रम अल्जाइमर डिजिज इन्टरनेशनल (ADI) द्वारा संचालित छ, जसले व्यक्तिहरू, परिवारहरू र संस्थाहरूलाई रोगको बुझाई, अनुसन्धान, र हेरचाहको पैरवी गर्न एक ठाउँमा ल्याउँछ। अल्जाइमर रोगको बोझ बढ्दै जाँदा, यस अभियानको लागि एक महिना समर्पित गर्नुको महत्त्वलाई नकार्न सकिँदैन।
विश्व अल्जाइमर महिनाको एक प्रमुख उद्देश्य रोगबारे जनचेतना फैलाउनु हो, जुन स्वास्थ्य समस्याले विश्वभरि लाखौं मानिसहरूलाई असर गर्छ। अल्जाइमरलाई प्रायः गलत रूपमा बुझिन्छ, र यस ज्ञानको अभावले धेरै बिरामीहरू र तिनीहरूका परिवारहरूले भोग्नुपर्ने सामाजिक पीडामा योगदान पुर्याउँछ। सेप्टेम्बर महिनालाई शिक्षाद्वारा र जनचेतना फैलाउने गरी समर्पित गर्दा, यस अभियानले रोगलाई स्पष्ट गर्न, मिथकहरूलाई हटाउन, र डिमेन्सिया/विस्मृति सम्बन्धी खुला बहस प्रोत्साहित गर्न मद्दत गर्दछ। जनचेतना फैलाउने प्रयासहरू, जस्तै सार्वजनिक सेमिनारहरू, मिडिया अभियानहरू, र सामुदायिक कार्यक्रमहरूले अल्जाइमरका संकेत र लक्षणहरू, प्रारम्भिक निदानको महत्त्व, र उपलब्ध सहयोग प्रणालीहरूबारे आम नागरिकलाई जानकारी दिन मद्दत गर्छन्।
अल्जाईमर्स रोगसम्बन्धि आम नागरिकमा अवैज्ञानिक बुझाई घटाउने अर्को महत्त्वपूर्ण पक्ष हो। अल्जाइमर भएका व्यक्तिहरूले प्रायः रोगसँग सम्बन्धित गलत धारणाका कारण भेदभाव र सामाजिक बहिष्कारको सामना गर्नुपरेको हुन्छ। विश्व अल्जाइमर महिनाले डिमेन्सिया भएका मानिसहरू र तिनीहरूका हेरचाहकर्ताहरूलाई आफ्ना भोगाइहरु साझा गर्न मञ्च प्रदान गर्दछ, जसले गर्दा बढी सहानुभूतिपूर्ण र सहयोगी वातावरण सिर्जना गर्न मद्धत पुग्छ।
अल्जाइमर रोगको ऐतिहासिक परिप्रेक्ष्य
अल्जाइमर रोग, पहिलो पटक सन् १९०६ मा डा. एलोइस अल्जाइमर (एक जर्मन मनोरोग विशेषज्ञ र न्यूरोपैथोलोजिस्ट) द्वारा पहिचान गरिएको थियो। डा. अल्जाइमरले ५१ वर्षीय महिलाको केस अध्ययन गर्दै थिए, जसले स्मरणशक्ति गुमाउने, दिशानिर्देश गर्न असमर्थता, र भ्रमका लक्षणहरू देखाइन्। उनको मृत्युपछि, डा. अल्जाइमरले पोस्टमार्टम गरे र उनको मस्तिष्कमा असामान्य क्लम्पहरू (जसलाई अहिले अमाइलोइड प्लाकको रूपमा चिनिन्छ) र टाँसिएका फाइबरका बन्डलहरू (जसलाई अहिले न्यूरोफिब्रिलरी ट्याङ्गल्स) पत्ता लगाए। यी खोजहरूलाई अल्जाइमर रोगको रूपमा, डिमेन्सियाको एक विशिष्ट रूपको मान्यता दिइयो।
दशकौंसम्म, अल्जाइमर रोग अपेक्षाकृत अज्ञात रह्यो र प्रायः अन्य मानसिक स्वास्थ्य अवस्थाहरूसँग भ्रमित गरिन्थ्यो। २० औं शताब्दीको उत्तरार्धसम्म, न्यूरोसाइन्स र मस्तिष्क इमेजिङ प्रविधिमा महत्त्वपूर्ण प्रगति नहुँदासम्म रोगको बुझाईमा सुधार भएको थिएन। सन् १९८४ मा अल्जाइमर डिजिज इन्टरनेशनल (ADI) को स्थापना र विश्व अल्जाइमर महिना जस्ता विश्वव्यापी अभियानहरूले रोगलाई सार्वजनिक स्वास्थ्य छलफलहरूको अग्रभागमा ल्याउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्।
डिमेन्सिया के हो?
दैनिक जीवनयापन गर्न पर्याप्त रूपमा समस्या हुने गरी गम्भीर संज्ञानात्मक कार्यक्षमतामा कमी आएको अवस्थालाई वर्णन गर्न “डिमेन्सिया”भन्ने शब्द प्रयोग गरिन्छ। यो कुनै विशिष्ट रोग होइन, बरु एउटा सिन्ड्रोम हो—जसमा स्मरण शक्ति, सोच, र सामाजिक क्षमतामा असर पर्ने लक्षणहरूको समूह समावेश हुन्छ। डिमेन्सिया प्रगतिशील हुन्छ, जसको अर्थ यो समयसँगै बिग्रँदै जान्छ, र यसले मुख्यतया ज्येष्ठ नागरिकहरूलाई असर गर्छ, तर यसले सबै ज्येष्ठ नागरिकहरूलाई असर गर्ने भन्ने होइन। अल्जाइमर रोग, डिमेन्सियाको सबैभन्दा प्रमुख कारण हो, तर यसका अन्य प्रकारहरू पनि छन्, जस्तै भास्कुलर डिमेन्सिया, लेवी-बडी डिमेन्सिया, र फ्रन्टोटेम्पोरल डिमेन्सिया।
डिमेन्सिया स्मरण शक्ति, तार्किक क्षमता, भाषा, र समस्या समाधान गर्ने क्षमताहरूमा कमी आएको अवस्थाबाट पहिचान गरिन्छ। यो तब हुन्छ जब मस्तिष्कमा रहेका स्नायु कोषहरू क्षतिग्रस्त वा नष्ट हुन्छन्, जसले गर्दा संज्ञानात्मक कार्यहरूमा गिरावट आउँछ। यस अवस्थाले मस्तिष्कका विभिन्न क्षेत्रहरूलाई असर गर्न सक्छ, जसको कारण डिमेन्सियाको प्रकार र गम्भीरताको आधारमा लक्षणहरू फरक हुन सक्छन्।
यद्यपि उमेर बढ्नु डिमेन्सियाको महत्त्वपूर्ण जोखिम कारक हो, डिमेन्सिया वृद्धावस्थाको अपरिहार्य परिणाम होइन। अन्य जोखिम कारकहरूमा आनुवंशिकता, जीवनशैली विकल्पहरू, हृदय रोग र मधुमेह जस्ता स्वास्थ्य अवस्थाहरू समावेश छन्। केही प्रकारका डिमेन्सिया, जस्तै अल्जाइमर, आनुवंशिक रूपमा बढी सम्बन्धित हुन्छन्, जबकि अन्य, जस्तै भास्कुलर डिमेन्सिया, जीवनशैलीसँग नजिकबाट सम्बन्धित छन्।
डिमेन्सियाका चेतावनी संकेतहरू र लक्षणहरू
डिमेन्सियाको प्रारम्भिक चेतावनी संकेतहरू चिन्नु अत्यावश्यक छ ताकि समयमै चिकित्सकीय हस्तक्षेप खोज्न सकियोस्। लक्षणहरू डिमेन्सियाको प्रकार र व्यक्तिमा निर्भर हुदै फरक हुन सक्ने भएता पनि केही सामान्य प्रारम्भिक संकेतहरू निम्न लिखित हुन्छन्:
१. स्मरण शक्तिमा ह्रास: डिमेन्सियाको सबैभन्दा प्रमुख र धेरै बिरामीहरुमा देखिने प्रारम्भिक संकेत स्मरण शक्ति कमजोर हुदै जानु हो, विशेष गरी भर्खर-भर्खर सिकेका कुरा/जानकारीहरू बिर्सनु। यसमा महत्त्वपूर्ण मिति वा घटनाहरू बिर्सनु, बारम्बार एकै किसिमको जानकारी सोध्नु, र पहिला आफैंले व्यवस्थापन गरेका कुराहरूको लागि बढ्दो रूपमा सहायता वा परिवारको भर पर्नु समावेश हुन्छ।
२. पहिले परिचित कार्यहरू पूरा गर्न कठिनाई: डिमेन्सिया भएका व्यक्तिहरूलाई दैनिक कार्यहरू पूरा गर्न कठिनाई हुन सक्छ जुन पहिले नियमित हुन्थ्यो। यसमा परिचित स्थानमा ओहोरदोहोर गर्न, बजेट व्यवस्थापन गर्न, वा पहिले नियमित रुपमा गर्ने क्रियाकलापका तरिकाहरु सम्झन समस्या हुन सक्छ।
३. भाषासँग समस्या: डिमेन्सिया भएका व्यक्तिहरूलाई सही शब्दहरू फेला पार्न, वार्ता पछ्याउन वा सहभागी हुन, वा वस्तुहरूलाई सही नामले बोलाउन संघर्ष गर्नपर्ने हुन सक्छ। उनीहरू वार्ताको बीचमा रोकिन सक्छन्;आफूले के बारेमा कुरा गरिरहेका थिए भन्ने कुरा बिर्सन सक्छन्, वा आफूले भनेको कुरा दोहोर्याउन सक्छन्।
४. समय र स्थानमा भ्रम: डिमेन्सिया भएका व्यक्तिहरू प्रायः मिति, मौसम, र समयको प्रवाहलाई ट्र्याक गर्न असफल हुन्छन्। उनीहरूले आफू जहाँ छन् वा त्यहाँ कसरी पुगे भनेर बिर्सन सक्छन्, र दिनको समय वा कुन वर्ष हो भनेर अलमलिन सक्छन्।
५. निर्णय र विश्लेषण क्षमतामा कमी: निर्णय र विश्लेषण क्षमतामा गिरावट डिमेन्सियामा सामान्य हुन्छ। यसले ठूलो वा अनावश्यक मात्रामा पैसा खर्च गर्नु, व्यक्तिगत सरसफाईमा ध्यान नदिनु, वा सामाजिक परिवेशमा अनुपयुक्त निर्णयहरू लिनुजस्ता कुराहरूमा देखिन सक्छन्।
६. मूड र व्यवहारमा परिवर्तन: डिमेन्सियाले मानिसको मूड, व्यक्तित्व, र व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउन सक्छ। व्यक्तिहरू अलमलिन सक्छन्, शंकालु हुने, रिसाउने, उदास हुने , धेरै डर लाग्ने, वा चिन्तित हुने जस्ता समस्या देखिन सक्छन्।
७. काम वा सामाजिक गतिविधिहरूबाट पछि हट्नु: डिमेन्सिया भएका व्यक्तिहरू आफ्नो रुचिका गतिविधिहरू, सामाजिक गतिविधिहरू, वा कामका परियोजनाहरूबाट पछि हट्न सक्छन्।
८. योजना बनाउने वा समस्या समाधानमा कठिनाई: डिमेन्सियाले व्यक्तिको योजना बनाउने, संख्याहरूसँग काम गर्ने, वा समस्याहरू समाधान गर्ने क्षमतामा बाधा पुर्याउँछ।
डिमेन्सिया गम्भीर अवस्था हो जसले प्रभावित व्यक्तिहरू र तिनीहरूका प्रियजनहरूको जीवनमा ठूलो असर पार्छ। यसको लक्षणहरूको प्रारम्भिक पहिचानले चिकित्सकीय सल्लाह खोज्न र भविष्यको योजना बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
हालको अवस्थामा अधिकांश प्रकारका डिमेन्सियाको उपचार उपलब्ध छैन, तर प्रारम्भिक निदानले यस अवस्थाको राम्रो व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्न सक्छ, जसले डिमेन्सियाबाट प्रभावित व्यक्तिहरूलाई सकेसम्म गुणात्मक जीवनस्तर कायम राख्न मद्दत गर्दछ। डिमेन्सियाका प्रारम्भिक र चेतावनी संकेतहरू बुझ्नु भनेको संज्ञानात्मक गिरावट अनुभव गरिरहेका व्यक्तिहरूलाई सहयोग र हेरचाह प्रदान गर्न पहिलो कदम हो।
-(ज्येष्ठ नागरिक स्वास्थ्य विशेषज्ञ डा रमेश कँडेल राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिस्ठान, घोराही, दाङमा कार्यरत छन्।)
यो पनि :
ज्येष्ठ नागरिकहरुको स्वास्थ्य प्रवर्द्धन र रोग निवारण
ज्येष्ठ नागरिकमा निद्राको समस्या: यस्ता छन् समाधानका उपाय
