हरेक वर्षको मे महिना विश्वभर मेलानोमा क्यान्सर जागरूकता महिनाका रूपमा मनाइन्छ। यो अभियानको उद्देश्य मानिसहरूमा छालाको क्यान्सरको सबैभन्दा खतरनाक प्रकार (मेलानोमा क्यान्सर) का लक्षण, जोखिम, रोकथाम र उपचारका सम्भावनाबारे जनचेतना फैलाउने हो।
नेपालमा मेलानोमा अपेक्षाकृत दुर्लभ भएपनि, विश्वव्यापी तापमान वृद्धिको साथमा सूर्यको क्षणिक तर गम्भीर असर, छालाको क्यान्सरका केसहरू विकासोन्मुख देशहरूमा पनि बढ्न थालेका छन्। समयमै पहिचान र उपचारको सम्भावनाले मेलानोमा क्यान्सरलाई पूर्ण रूपमा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ, र यहींबाट सकारात्मक सन्देश सुरु हुन्छ।
मेलानोमा क्यान्सर भनेको के हो?
मेलानोमा क्यान्सर छालाको ती कोशिकाबाट उत्पन्न हुने क्यान्सर हो, जुन मेलानिन नामक वर्णक उत्पादन गर्छन्। यी कोशिकाहरूलाई मेलानोसाइट्स भनिन्छ। मेलानोमा प्रायः शरीरको कुनै पनि भागमा देखा पर्न सक्छ, तर मुख्यतः अनुहार, हातखुट्टा, ढाड र छाती जस्ता सूर्यको प्रत्यक्ष सम्पर्कमा आउने भागमा बढी हुन्छ।
मुख्य लक्षणहरू – ‘एबीसीडीई’ संकेत
छालामा रहेका कोठी वा दागमा तल उल्लेखित परिवर्तन देखिएमा सचेत हुनु जरूरी छ:
ए – एसिमेट्री: कोठीको एक भाग अर्कासँग मेल नखाने।
बी – बोर्डर: किनारा अनियमित, झुल्किएको वा अस्पष्ट हुनु।
सी – कलर: एउटै कोठीमा विभिन्न रङ (कालो, खैरो, नीलो, रातो)।
डी– डायमिटर: व्यास ६ मि.मि. भन्दा ठूलो हुनु।
ई – इभोलिङ: आकार, रङ वा बनावटमा समयसँगै परिवर्तन आउनु।
मेलानोमा क्यान्सरका जोखिम तत्वहरू
सूर्यको अल्ट्राभायोलेट (युभी) किरणको अत्यधिक सम्पर्क
गोरो छाला भएका व्यक्ति
परिवारमा छालाको क्यान्सरको इतिहास
शरीरमा धेरै र अनियमित आकारका कोठीहरू
अघिल्लो छालासम्बन्धी क्यान्सरको इतिहास
नेपालजस्तो उच्च भू-भाग र प्रखर घाम लाग्ने भूगोलमा सूर्यको युभी किरणको असर उल्लेखनीय हुन सक्छ, विशेषतः लामो समय खुला घाममा काम गर्ने व्यक्तिहरूमा।
रोकथामका उपायहरू- सरल तर प्रभावकारी
सूर्यको प्रत्यक्ष सम्पर्कबाट जोगिनुहोस्: बिहान १० बजे देखि दिउँसो ३ बजेसम्मको घाम बढी हानिकारक हुन्छ।
सनस्क्रिन प्रयोग गर्नुहोस्: एसपीएफ ३० वा माथिको सनस्क्रिन नियमित प्रयोग गर्नुहोस्, विशेषतः काम बाहिर गर्ने वा घाममा हिँड्नुपर्ने व्यक्तिहरूका लागि।
टोपी, सनग्लास, लामा कपडा लगाउनुहोस्: यी उपायहरूले यूभी किरणबाट छालाको सुरक्षा गर्छन्।
कोठी वा छालामा देखिएका परिवर्तनहरू नियमित परीक्षण गर्नुहोस्: डर्मेटोलोजिस्टको परामर्श लिएर आवश्यक परेमा बायोप्सी गराउनुहोस्।
सकारात्मक जीवनशैली अपनाउनुहोस्: पर्याप्त निद्रा, सन्तुलित आहार, धूम्रपान र मदिरा सेवनबाट टाढा रहनुले पनि प्रतिरक्षा प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ।
उपचारका उपायहरू र निको हुने सम्भावना
मेलानोमा यदि सुरुवाती चरणमै पहिचान गरियो भने, शल्यक्रिया मार्फत् पूर्णरूपमा हटाउन सकिन्छ।
एडभान्स केसहरूमा इम्युनोथेरापी, टार्गेटेड थेरापी, र कीमोथेरापी समेत प्रभावकारी हुन्छन्।
पछिल्लो दशकमा वैज्ञानिक प्रगतिहरूका कारण मेलानोमा क्यान्सरको जीवितदर उल्लेखनीय रूपमा सुधार भयको छ। यदि पहिलो वा दोस्रो चरणमा रोग पत्ता लाग्यो भने, पाँच वर्ष जीवनदर ९० प्रतिशत भन्दा माथि रहन्छ।
सकारात्मक सन्देश - सचेत नागरिक, सुरक्षित भविष्य
मेलानोमा क्यान्सरले डराउनु पर्ने होइन, सजग र सचेत भएर समयमै पहिचान र उपचार गर्नु पर्ने रोग हो। हाम्रो छालाले शरीरको सबैभन्दा ठूलो अंगको रूपमा हाम्रो सुरक्षा गर्छ — त्यसैले यसको हेरचाह गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो।
यस मेलानोमा जागरूकता महिनामा, हामी सबैले आफू, आफ्ना परिवार र समुदायलाई छालाको क्यान्सरको बारेमा जानकारी दिने, घामको प्रत्यक्ष असरबाट जोगिने, चिकित्सकीय सल्लाह लिने र समयमा पहिचान गरी क्षमता विकास गर्ने प्रतिबद्धतामा जगरूप बनाऊ ।
'छाला हाम्रो रक्षा कवच हो- त्यसको रक्षा गर्नु जीवनको रक्षा गर्नु हो।'
यदि तपाईंको छालामा कुनै असामान्य परिवर्तन देखिन थालेको छ भने, ढिला नगरी विशेषज्ञसँग परामर्श लिनुहोस्।
(डा शाही पाटन अस्पतालमा कार्यरत छन्)
