भोजन पश्चात पेट (आमाशय)मा जम्मा भएको खाद्य पदार्थहरु नाक वा मुखबाट बाहिर निस्कने प्रक्रियालाई उल्टी (बमन) हुनु भनिन्छ । खाना खाइरहेको बेला बाहेक अन्य समयमा खाद्य नलीको तल्लो भाग बन्द अबस्थामा रहेको हुन्छ । तर कुनै कारणवश उक्त भाग खुकुलो हुन गयो वा पेटभित्र एक्कासि चाप बढ्यो भने आमाशयमा रहेको पदार्थ बान्ताको रुपमा बाहिर आउँछ । धेरैजसो वाकवाकी लागेर बमन हुन्छ ।
झाडा पखाला, हैजाजस्तो पेटसम्बन्धी संक्रामक रोगहरु लाग्दा पेट भित्रका अङ्गहरु एपेन्डिक्स, पित्त थैली, कलेजो सुन्निएमा तथा सानो आन्द्रा, ठूलो बटारिमा उल्टी हुनसक्छ । पेटमा पहिल्यै कुनै कारणले अपरेसन गरिसकेको भएमा यस्तो अवस्थामा पेट फुल्नुको साथै आन्द्रा टाँसिएको हुनसक्छ ।
मेनिन्जाइटिस तथा टाउकोमा चोटपटक लागि टाउको भित्र चाप बढ्दा उछिटिने गरी कतिपय बालबालिकाहरुलाई बमन हुनसक्छ ।
कतिपय पुरुष बच्चामा जन्मजात रुपमा आमाशयको तल्लो भाग (पाइलोरस) संकुचन हुन गएमा जन्मेको दुई हप्तादेखि तारन्तार बान्ता हुन्छ । नलीमा बाह्य बस्तु अड्किएमा पनि वाकवाकी लागी बान्ता हुनसक्छ ।
उल्टी गराउने विविध कारणहरुमध्ये मुख्य कारण पत्ता लगाउन रगत, दिसा, पिसावको साथै ढाडबाट निकालिएको पानीको जाँच तथा कहिलेकाही औषधि प्रयोग गरी लिएको विशेष खालको एक्सरे, भिडियो एक्सरे(अल्ट्रासाउन्ड) । सिटी स्क्यानको पनि जरुरत पर्न सक्छ ।
बालबालिकाहरुमा विशेष गरी (पा“च वर्ष मुनि) उच्च ज्वरो (१०० डिग्री भन्दा बढी ) आउने बित्तिकै उल्टी हुने प्रबल सम्भावना हुन्छ ।
उल्टी लाग्नुको कारण पत्ता लगाई सो अनुसार उपचार गर्नुपर्छ । एपेन्डिक्स, आन्द्रा बटारिएका तथा टाँसिएका, पाइलोरस संकुचित भएको बालबालिकाहरुलाई शल्यक्रियाको जरुरत पर्न सक्छ । संक्रामक रोग तथा जुकाको लागि क्रमशः प्रतिजैविक (एन्टिबायोटिक वा एन्टिमाइक्रोबियल) तथा जुकाको औषधीको आवश्यकता पर्दछ ।
अपरेसन गर्नु नपर्ने साधारण प्रकारको उल्टीका लागि केही दिनको लागि सो रोक्ने औषधी दिन सकिन्छ । तर उल्टीसँगै उच्च ज्वरो आउनु, कम्पन छुटनु, रक्तचाप घट्नु, बेसुरमा कुरा गर्नु, झिँजो मान्नु, च्याँठिएर पटक–पटक रुनु राम्रो लक्षण होइन । यस्तो स्थितिमा चिकित्सकसँग सल्लाह लिई आवश्यक उपचार गराउनुपर्दछ ।
