गर्मीको मौसम केवल तापमानको हिसाबले चुनौतीपूर्ण होइन, यो हाम्रो सम्पूर्ण जीवनशैली र स्वास्थ्यका लागि पनि एक किसिमको परीक्षा हो। तापक्रमको तीव्र वृद्धि, सूर्यको प्रचण्ड ताप र लू (तातो हावा) का कारण शरीर र मस्तिष्कमा प्रत्यक्ष असर पर्न सक्छ। यस्तो अवस्थामा स्वस्थ, ऊर्जाशील र सक्रिय रहनका लागि मौसमअनुसार खानपान र बानीमा आवश्यक परिवर्तन गर्नु अत्यावश्यक हुन्छ।
गर्मी र शरीरको सम्बन्ध
जब बाहिरी तापक्रम अत्यधिक हुन्छ, शरीरमा पनि उष्मा बढ्छ। यस अवस्थामा छालामा रहेका रक्तनलीहरू फराकिला हुन्छन् ताकि तातो निस्कन सकोस् र शरीरले चिसो महसुस गरोस्। तर यस्तो प्रक्रियाले शरीरमा ऊर्जा खर्च गराउँछ र शरीर चाँडै थाक्न सक्छ। गर्मीमा शरीरलाई तातो राख्न धेरै ऊर्जा चाहिँदैन, त्यसैले अरू मौसमको तुलनामा क्यालोरीको आवश्यकता कम हुन्छ। यदि हामीले खाना त्यत्तिकै मात्रामा खाइरह्यौं भने पाचन प्रणालीमा तनाव आउन सक्छ र विभिन्न स्वास्थ्य समस्या निम्तिन सक्छन्।
गर्मीमा जीवनशैलीमा अपनाउनुपर्ने महत्वपूर्ण उपायहरू
१. हल्का र सुपाच्य खाना खानुहोस्
गर्मीमा पाचन प्रणाली अलिकति सुस्त हुन्छ। त्यसैले:
पोषिलो, हल्का र सजिलै पच्ने खाना खानुपर्छ।
धेरै प्रोटीनयुक्त खाना नखानुहोस्, किनभने यसले मेटाबोलिक ताप बढाउँछ।
तलेका, मसलेदार, भारी खानाबाट टाढा बस्नुहोस्।
यदि प्रोटीन शेक लिइरहनु भएको छ भने यसमा बेरी (जस्तै ब्लुबेरी, स्ट्रबेरी) जस्ता फलहरू मिसाउनुहोस्।
२. डिहाइड्रेशन (निर्जलीकरण) बाट बच्न आवश्यक
गर्मीमा पसिना धेरै आउने भएकाले शरीरमा पानीको मात्रा झट्टै घट्न सक्छ। डिहाइड्रेशन कमजोरी, थकान, टाउको दुख्ने र चक्कर लाग्ने जस्ता समस्या निम्त्याउँछ।
दिनमा कम्तीमा ३–४ लिटर पानी पिउनुहोस्।
जुस, नरिवल पानी, नींबू पानी, लस्सी, छाछ, बेलको शरबत र आमपना जस्ता पेय पदार्थहरू सेवन गर्नुहोस्।
३. पर्याप्त निद्रा लिनुहोस्
गर्मीमा दिन लामो र रात छोटो हुने भएकाले निद्राको तालिका बिग्रन सक्छ। थकान हटाउन र मानसिक स्वास्थ्यका लागि राम्रो निद्रा अनिवार्य छ।
निश्चित समयमा सुत्ने र उठ्ने बानी बसाल्नुहोस्।
राति क्याफिन र मदिराजन्य पदार्थहरूको सेवन नगर्नुहोस्।
गह्रौँ खाना सुत्नुभन्दा कम्तीमा २ घण्टा पहिले मात्रै खानुहोस्।
४. गर्मीअनुसारको कपडा छनोट
धेरै गर्मी, पसिना र घामबाट बच्न:
हल्का, आरामदायी र सुतिको (कटन) वा लिनन कपडा लगाउनुहोस्।
गाढा रंगको सट्टा उज्यालो रंगको कपडा छनोट गर्नुहोस्।
टाइट कपडाको सट्टा ढिलो र हावा लाग्ने कपडा लगाउनुहोस्।
नायलन, पॉलिस्टर जस्ता सिंथेटिक कपडाबाट टाढा रहनुहोस्।
५. छालाको सुरक्षा र स्किन केयर
गर्मीमा छाला सीधै घामको सम्पर्कमा आउँछ, जसले गर्दा छालामा समस्या देखिन सक्छ। त्यसैले:
नियमित सनस्क्रिनको प्रयोग गर्नुहोस् (कम्तिमा एसपीएफ ३०+)।
गाढा मेकअपको प्रयोग कम गर्नुहोस्।
नन-कमेडोजेनिक मेकअप सामग्री प्रयोग गर्नुहोस्, जसले पोर्स ब्लक गर्दैन।
मेकअप हटाएर सुत्ने बानी बसाल्नुहोस्।
क्लीन्जर प्रयोग गरेर छाला सफा गर्नुहोस्।
लोशन, क्रिम, सनस्क्रिन आदिलाई फ्रिजमा राख्नुहोस्, जसले प्रयोग गर्दा शीतलता दिन्छ।
निष्कर्ष
गर्मीको मौसमसँग जुझ्न जीवनशैली र खानपानमा सानोतिनो परिवर्तन नै पर्याप्त हुन्छ। शरीरलाई शीतल, हाइड्रेटेड र स्वस्थ राख्न सजग हुनु आवश्यक छ। गर्मीको असर केवल असजिलो महसुस हुनेसम्म सीमित छैन—यदि सावधानी अपनाइएन भने यसले गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ।
सजग बनौं, हल्का खाऔं, बढी पानी पिउँ, आरामदायी कपडा लगाऔं र गर्मीको लहरलाई सहजतापूर्वक पार गरौं।
(बालरोग विशेषज्ञ, डा सिंह बी.पी. कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका एशोसिएट प्रोफेसर हुन्)
